دل خوش از آنیم که حج میرویم
هیچ «انحراف و گمراهی» و هیچ «ذلت و شکستی» بهصورت دفعی و یکباره اتفاق نمیافتد و هیچشخص و ملتی، یکدفعه و بدون مقدمه، به عمق چاه فاجعه، سقوط نمیکند؛ بلکه این روند، بهشکل تدریجی انجام میشود و به اصطلاح، آرامآرام و قدمبهقدم شکل میگیرد.
اشارهی قرآنکریم در نهی همراهی و تبعیت از «گامهای شیطان»[۱] نیز تصدیقکنندهی همین واقعیت است که اگر قرار باشد شکست و انحرافی اتفاق بیفتد آرامآرام و تدریجی خواهد بود و برای در امان ماندن از این عاقبت سوء، از همان ابتدا نباید به شیطان اعتماد و او را همراهی کرد.