تقدیر و سرنوشت انسان بدست کیست ؟
سرنوشت انسان به دست انسان رقم میخورد و انسان است که با استفاده از آزادی و اختیار خویش آینده خود را آباد یا تباه میسازد. مشیت الهی بر این تعلق گرفته که انسان کارهای خود را با حریت و انتخاب انجام دهد، یعنی انسان طبعاً و ذاتاً در انتخاب و گزینش و یا ترک و رها کردن کاملاً آزاد است و دست او در فعل و ترک هر کاری کاملاً باز میباشد.
سرنوشت انسان توسط خداوند این گونه رقم خورده که هر انسانی با اختیار و اراده خود، راه سعادت و خوشبختی یا شقاوت و بدبختی را انتخاب کند.
انسان در اثبات این حالت درونی یعنی اختیار داشتن در انجام و ترک کارهای خود به دلیل و گواهی جز خرد و وجدان خود به چیز دیگری نیاز ندارد، زیرا هر فردی در عین میل و علاقه به انجام عملی، خود را بر ترک آن توانا میبیند. هم چنین است عکس آن. اگر در کارهای خود مانند: خوردن، آشامیدن، خوابیدن، راه رفتن، مطالعه کردن، حرف زدن و... دقت کنید به روشنی و با عمق جان مییابید که در کارهای خود کاملاً آزادید و عاملی از درون یا بیرون شما را مجبور نمیکند.
قرآن در تأیید داوری فطرت و حکم خرد، آزادی انسان را زیربنای تشریع دانسته و سرنوشت آدمی را در دست خود انسان میداند: "وَ اَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى؛[۱] بر آدمی جز نتیجه تلاش وی چیزی نیست". نیز میفرماید: "کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ ؛[۲] هرکسى در گرو چیزى است که کسب کرده است. ". در آیه دیگر به بیان رساتر فرمود: "مَنْ عَمِلَ صَالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَآءَ فَعَلَیْهَا وَمَا رَبُّکَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِیدِ؛[۳] هر کس کار نیکی انجام دهد، به سود خود انجام داده و هر کس کار بد انجام داده است، بر زیان خود او میباشد و خدای تو بر بندگان ستم نمیکند".
از نظر قرآن و عقل، انسان سرنوشت خود را با دست خویش تعیین میکند. این مطلب با علم خدا به این که عاقبت انسان چگونه خواهد شد و یا انسان چه کارهایی را انجام خواهد داد ناسازگار نیست، زیرا علم خدا در مورد انسان بدین گونه است که خدا میداند انسان با اختیار خود چه کارهایی را انجام میدهد و چه کارهایی را ترک میکند. به بیان دیگر علم الهی تعلق گرفته به فعل انسان با شرط اختیار، یعنی خداوند از پیش (ازل) میداند که انسان با اختیار خود کار خاصی را انجام میدهد، یا آن را با اختیار خود ترک میکند. نیز معلوم است که این گونه علم تأثیری در معلوم (کار انسان) ندارد، یعنی این گونه نیست که بگوییم چون خدا میداند انسان در فلان روز نماز میخواند، نماز خواندن از روی اجبار باشد، بلکه بدین نحو است که خدا آگاه است انسان در فلان روز با اختیار خود نماز خواهد خواند.
برای روشن شدن مطلب مثالی میزنیم:
شما در کنار خانواده ی خود نشستهاید، سفره انداخته و غذاهای لذیذ در سفره چیده شده و همه آماده خوردن شده اند. در این جا شما میدانید اعضای خانواده غذا خواهند خورد.
آیا این که قبلاً آگاه بودید و به غذا خوردن اعضای خانواده علم پیدا کردید تأثیری در خوردن آنها دارد؟ مسلّماً نه.
برای آگاهی بیشتر از مسئله، کتاب انسان و سرنوشت استاد شهید مطهری را مطالعه فرمایید.
[۱]. نجم(۵۳) آیه ۳۹.
[۲]. مدثّر (۷۴) آیه ۳۸.
[۳]. فصلت (۴۱) آیه ۴۶
