اهمیت استغفاردر آینه آیات و روایات
استغفار، علاوه بر این که آمرزش گناهان را در پی دارد، از بلاهای آسمانی و عذاب خدا- که گاه بر اثر کثرت گناه بر شخص یا قوم و ملتی وارد می گردد- نیز جلوگیری می کند و نزول و افزایش نعمتهای الهی را در پی خواهد داشت.
استغفار از ریشه «غفر» و در لغت به معنای ستر و پوشش است و در اصطلاح درخواست زبانی یا عملی از پیشگاه خداوند برای پوشاندن گناه انسان و بخشش آن است و هدف از آن درخواست مصونیت از پیامدهای گناه و عذاب الهی یا اهدافی دیگر است.
قرآن کریم در آیات فراوان مومنان را به استغفار و طلب عفو و بخشش از خداوند متعال فرا می خواند و به آنان فرمان می دهد که به درگاه الهی روی آورند و قلوب زنگارگرفته خود را با آب استغفار و توبه شستشو دهند و نگذارند گناه و معصیت عاقبت و آخرت آنان را تباه سازد.
استغفار به درگاه الهی از چنان اهمیتی برخوردار است که قرآن کریم در حدود سی آیه از استغفار انبیای الهی - که معصوم و مبرا از هر گناهی بودند- سخن به میان آورده و در پنج آیه نیز به شخص پیامبر اسلام فرمان می دهد که به درگاه خدا استغفار کنند و در روایت نیز وارد شده که در پی این توصیه آن حضرت روزی هفتاد یا صد مرتبه به درگاه خدا استغفار می نمود.
البته استغفار انبیای الهی و معصومان به معنای گناهکار بودن آنان نیست ، بلکه آنان از آن جهت استغفار می کنند که اعمال و عبادات خود را در برابر عظمت الهی و نعمتهای فراوان او ناچیز و اندک می دانند و از این رو خود را مقصر و گناهکار می پندارند.
آثار استغفار استغفار به درگاه خدا آثار و برکات فراوانی برای بنده در پی دارد که برخی از مهمترین این آثار عبارت است از:
1-آمرزش و عفو گناهان:مهمترین پیامد استغفار این است که خداوند از خطا و تقصیر بنده می گذرد. قرآن کریم در این باره می گوید: کسی که کار بدی انجام دهد یا به خود ستم کند، سپس از خداوند طلب استغفار نماید خداوند آمرزنده و مهربان است.
بنابراین بندگان گناهکار خداوند باید برای آمرزش گناهان خویش به درگاه او روی آورند و بدانند که خداوند، گناهان آنان را هر چند زیاد و عظیم باشد خواهد بخشید؛ زیرا خود در آیات فراوان دیگر این وعده را به مومنان داده است از جمله در سوره «زمر» خطاب به پیامبر می گوید: بگو ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید از رحمت خدا مایوس نشوید که خداوند همه گناهان را می آمرزد.
در روایتی پیامبر اکرم نیز فرمود: برای هر دردی دارویی است و داروی گناهان استغفار است. و نیز امام صادق ع فرمود: هر کس در شبانه روز هفتاد مرتبه استغفار نماید، خداوند هفتصد گناه از گناهانش را محو می کند.
2-دفع و رفع عذاب و بلا:
گناه و معصیت به طور یقین عذاب الهی را در دنیا و آخرت به دنبال دارد و بسیاری از بلاهای آسمانی از جمله زلزله و سیل ، جنگهای ویرانگر و مرگهای ناگهانی ، معلول گناهان و طغیان بشر است و یکی از عواملی که نقش بسزایی در رفع این بلاها و نیز عذاب ا\خروی دارد استغفار است.
قرآن کریم می گوید:{ای پیامبر} تا تو در میان مردم هستی خداوند آنها را مجازات نخواهد کرد و نیز تا آنها استغفار می کنند خداوند عذابشان نمی کند.
از امیرالمومنین علی ع نیز در این باره نقل شده که فرمود: روی زمین دو ابزار امنیت از عذاب الهی بود که یکی از آنها وجود پیامبر اکرم بود که با رحلت آن حضرت برداشته شد ولی دیگری استغفار است که برای همگان وجود دارد.
3-نزول نعمت:
استغفار علاوه بر این که آمرزش گناهان و رفع بلاهای آسمانی را در پی دارد، نزول نعمتهای بی پایان الهی را نیز به همراه خواهد داشت.
لذا حضرت نوح به قوم گناهکار خویش می گوید: از پروردگار خود طلب آمرزش کنید که او بسیار آمرزنده است تا باران های پربرکت آسمان را پی در پی بر شما بفرستد و شما را با دادن اموال و فرزندان فراوان ، کمک کند و باغهای سرسبز و نهرهای جاری در اختیارتان قرار دهد.
و این امر بدان دلیل است که عامل مسدود شدن بسیاری از نعمتها، گناه است و آن گاه که بنده ، از این گناهان استغفار می نماید، خداوند دوباره این نعمتها را بر انسان فرو می فرستد.
از جمله دعاهای علی ع در دعای کمیل این است که می فرماید:
خدا یا بیامرز گناهانی که بلاها را نازل می کند و خدایا بیامرز گناهانی که موجب دگرگونی نعمتها می گردد.
زمان و مکان استغفار
گرچه استغفار محدود به زمان و مکان خاصی نیست ،اما خداوند برای برخی زمانها و مکانها قداست خاصی قائل شده است و استغفار در این زمانها و مکانها را زودتر اجابت می کند.
از جمله اوقاتی که استغفار در آن بسیار سفارش شده ، استغفار در سحرگاهان است. قرآن کریم در آیه 16 ذاریات به متقین وعده بهشت جاویدان را داده است و سپس علت چنین پاداشی به آنان را شب زنده داری و استغفار در سحرگاهان بر می شمارد: آنان اندکی از شب را می خوابیدند و در سحرگاهان استغفار می نمودند.
در آیه ای دیگر نیز قرآن به یکی از مکانهای استغفار یعنی سرزمین منی اشاره می کند و می گوید: سپس از همان جا که مردم (به سوی منی) کوچ می کنند، کوچ کنید و از خدا آمرزش بطلبید که خدا آمرزنده مهربان است.
منی ، مشعر و عرفات از جمله سرزمین های بسیار مقدسی هستند که دعا و استغفار در آن تاثیر فوق العاده ای دارد.
لذا در روایتی امیرالمومنین ع نقل می کند از پیامبر اکرم ص سوال شد گناه چه کسی در این سرزمین بزرگتر است؟ آن حضرت فرمود: گناه کسی که از این سرزمین خارج شود و گمان کند خدا او را نیامرزیده است.
البته زمان و مکانهای مقدس اختصاص به این موارد مذکور ندارد، بلکه زمان و مکانهای دیگری از جمله ماه مبارک رمضان ، شبهای قدر، بارگاه مطهر هر یک از اهل بیت نیز وجود دارد که مومنان می توانند به ریسمان رحمت خدا در این زمانها و مکانها چنگ بزنند و آمرزش گناهان خود را طلب کنند.
شرایط و آداب استغفار
هر عبادت ، ذکر و عملی که بنده مومن انجام می دهد، دارای شرایطی است و در صورتی آن عمل برای او مفید خواهد بود که با شرایط و آرامش بجا آورده شود و استغفار به درگاه الهی نیز از این قاعده مستثنا نیست و شرایطی دارد و شرط استغفار این است که بنده واقعا از گناه و خطاهای خود پشیمان باشد و به سوی خدا بازگردد.
معنای جمله «استغفر الله ربی و اتوب الیه» این است که خدایا من از تو طلب آمرزش می کنم و به سوی تو باز می گردم. بازگشت به سوی خدا زمانی به طور واقعی محقق خواهد شد که بنده از صمیم قلب از گناهان و راه خطایی که در پیش گرفته پشیمان باشد و کوتاهی هایی که تاکنون مرتکب آن شده جبران کند و به معنای واقعی به سوی خدا باز گردد.
بر همین اساس در آیات فراوانی که سخن از استغفار و توبه به میان آمده بلافاصله کلمه اصلح به کار رفته است و معنای اصلاح همان جبران خرابی ها و خطاهای گذشته است.
در روایتی نیز نقل شده که شخصی بدون توجه به معنا و شرایط استغفار، ذکر «استغفر الله ربی و اتوب الیه» را در حضور علی (ع) بر زبان جاری می کرد.
حضرت بشدت بر او خشم گرفت و فرمود: آیا می دانی حقیقت و معنی و شرایط استغفار چیست؟ استغفار شش شرط دارد:
اول: پشیمانی از گناه ، دوم: تصمیم بر عدم بازگشت به گناه ، سوم: حقوق مردم را که از آنان ضایع کرده ای جبران کنی ، چهارم: هر تکلیف واجبی را که از تو فوت شده قضا نمایی ، پنجم: گوشت هایی را که از حرام بر اندامت روییده است با اندوه ذوب نمایی ، ششم: به همان اندازه که جسم تو شیرینی معصیت را چشیده ،سختی طاعت به او بچشانی.
در روایتی نیز امام رضاع فرمود: کسی که از گناهی استغفار می کند، در حالی که آن را مرتکب می شود، مانند کسی است که خدا را به مسخره گرفته است.
بنابراین با توجه به این آیات و روایات ، استغفار حقیقی استغفاری است که انسان واقعا از گناهی که مرتکب شده پشیمان باشد و به آن باز نگردد و حقوق مردم و حقوق الهی را که ضایع کرده ، جبران کند و بدهی مردم را بپردازد، اگر حق کسی را ضایع کرده از آنان طلب رضایت نماید و اگر خمس یا زکاتی بدهکار است ، پرداخت کند، نماز و روزه قضایش را به جا آورد یا تصمیم بگیرد که همه این امور را انجام دهد و در این صورت استغفار او استغفار واقعی خواهد بود.
