حرف ربط یا پیوند واژه " مفرد ، مرکب و تضاد "

حَرف رَبط یا پیوندواژه یا پیوندواژ واژه‌ای است که دو عبارت یا دو واژه را به یکدیگر پیوند دهد و از جهت ساختار بر دو گونه‌است: مفرد و مرکب.[۱]

از دید ساختار

حروف ربط مفرد: نمونه‌ها:

  • و
  • یا
  • پس
  • اگر
  • نه
  • چون
  • چه
  • تا
  • اما
  • باری
  • پس
  • خواه
  • زیرا
  • که
  • لیکن
  • نیز
  • ولی
  • هم

حروف ربط مرکب مجموعه‌ای از دو یا چند واژه‌است که معمولاً یکی از آن‌ها حرف ربط یا حرف اضافه ساده‌است و اغلب علاوه براین که کار حرف ربط را انجام می‌دهند نقش قیدی هم دارند: نمونه‌ها:


  • چون که،
  • چندان که،
  • زیرا که،
  • همین که،
  • همان که،
  • بلکه،
  • چنانچه،
  • چنان که،
  • تا اینکه.[۲]،
  • آن‌جا که،
  • آن گاه که،
  • از آن‌جا که،
  • از آن‌که،
  • از این روی،
  • از بس،
  • از بس که،
  • از بهر آن‌که،
  • اکنون که،
  • اگر چه،
  • اگر چنان‌چه،
  • الا این‌که،
  • با این حال،
  • با این‌که،
  • با وجود این،
  • بس که،
  • به شرط آن‌که.[۳]

از دید کارکرد

حرف‌های ربط واژه‌هایی هستند که دو واژه یا دو جمله را به‌هم پیوند می‌دهند و آن‌ها را هم‌پایه یکدیگر می‌سازند و یا جمله‌ای را به جمله‌ای دیگر ربط می‌دهند و یکی را وابسته دیگری قرار می‌دهند.

الف - حروف ربط هم‌پایه‌ساز: :اما، و، یا، لیکن و ولی و ...

این حرف ربط در زبان فارسی دو صورت دارد که دارای دو ریشه تاریخی مختلف هستند. یکی از آنها va است که از زبان عربی گرفته شده‌است و دیگری o- است که یک واژه‌بست محسوب می‌شود و سیر تطور آن از فارسی باستان تا کنون به این شکل است: uta> ud> u> o .[۴]

ب- حروف ربط وابسته‌ساز: که بر سر جمله پیرو می‌آیند در جملات مرکب: تا نکوشی موفق نمی‌شوی.[۵]

انواع دیگر

حروف ربط تضاد

هرگاه بخواهیم دو جمله را که از لحاظ معنایی مخالف و متضاد یکدیگرند در قالب یک جمله با هم ادغام کنیم از پیوندواژه‌های تضاد استفاده می‌کنیم. این حروف ربط بر سه نوع هستند: برای ربط دو جمله‌ای که در آن مفهوم جملهٔ پایه دور از انتظار و غیر منتظره نباشد از پیوندواژه‌هایی مانند «در حالیکه» استفاده می‌شود.

برای ربط دو جمله‌ای که در آن مفهوم جملهٔ پایه دور از انتظار و تا حدی عجیب باشد، از پیوندواژهایی مانند «اگر چه» و «هر چند» و «علیرغم اینکه» استفاده می‌شود.[۶]