جایگاه وشأن مداحی
مداحی اهل بیت(ع)ونوحه خوانی درسوگ آنان ازجمله کارهایی است که مشروعیت آن را به خوبی می توان در قرآن کریم اثبات کرد. چنانکه امامان شیعه نیزازمداحان وذاکران تقدیروتشویق می کردند، صله می دادند، دعا می کردند وبرای این کار، فضیلت وثواب بسیار می شمردند، چنانکه اینکه فقیهان وعالمان دین درعصرغیبت امام عصر(عج) این سنت شیعی راعملا پاس داشتند.
1- مداحی درقرآن: ما مسلمانان هرعملی را که به عنوان دین انجام می دهیم یا باید مستند به دلیل خاص باشد یعنی اصل وشکل آن دردین بیان شده باشد مانند: نماز، روزه، حج، یااینکه اصل وضابطه کلی آن درشرع بیان شده ولی شکل وصورت آن به حسب شرایط ومقتضیات زمان به مردم واگذارگردیده باشد مانند: اصل دفاع ازاسلام ونوامیس مسلمانان، قرآن این حقیقت راچنین بیان فرموده است: ( وَاَعِدُّوالَهُمْ مَااسْتَطعْتُمْ مِنْ قُوَة). دربرابر کافران تامی توانید نیروآماده کنید .12.
بی شک، شکل واجرای اصل دفاع درهرزمان فرق می کند. ستایش ومداحی اهل بیت(ع) براساس یک اصل درقرآن است وآن تکریم ومحبت نسبت به پیامبروعترت آن حضرت، این اصل اشکال وصورتهای مختلفی دارد که یکی ازمصاد یق روشن آن،مدح وستایش آنان و بیان فضیلت ها ومصائب وارده برآنان است.
ازمیان آیات متعددی که دراین باره، درقرآن کریم آمده است به ذکردوآیه اکتفا می کنیم:
1- (ومَنْ یَتَوَلَ اللهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ امَنُوا فَاِنَّ حِزْبَ اللهِ هُمُ الْغالِبُونَ) .هرکس خدا و پیامبرومومنان رادوست بدارد، پس حزب خدا پیروز است13.
2- (قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْرًا اِلا الْمَوَدَه فِی الْقُرْبی) بگوبه ازای تبلیغ رسالت، پاداشی از شماخواستارنیستم مگر دوستی خویشاوندانم14.
محبت یک پدیده روانی است وبرای خود تجلیاتی دارد.هرگزمقصوداین نیست که مودت ومهر، آل رسول دردلها مکتوم بماند بلکه باید چنین مهری درشئون مختلف زندگی فردی واجتماعی مسلمین تجلی یابد. برگزاری جشن های زاد روز، مجالس سوگواری در روزهای وفات وشهادتها، برپایی بنا وقبور، تعظیم مشاهد، اهداء پاکترین اموال، زیارتها، سرودن اشعارروح بخش، مدایح و ستایش آنان همه در راستای تکریم ، ابرازدوستی ومودت نسبت به آنان وزنده نگاه داشتن نام و یاد و وفداکاری آنهاست.
علاوه قرآن درآیات بسیاری برلزوم زنده نگاه داشتن یاد پیامبران وشخصیت های برجسته تاریخ تاکید دارد.و ازمظلومان حمایت می کند.واین بیانگراهمیت مداحی وستایش فضیلت ها وصاحبان فضیلت وفداکاران تاریخ دراسلام است.
خداوند درقرآن می فرماید: (وَاذْکُرْفی ِالْکِتابِ اِبْراهیِمَ اِنَّهُ کانَ صِدِّیقآ نَبِیّآ).ودراین کتاب ابراهیم رایاد کن که اوپیامبری بسیارراستگوبود15.
مگرابراهیم چه کرد، ابراهیم خواست جوانش رادراه خدا قربانی کند ولی خونی ریخته نشد، خدا می فرماید: نام این راد مرد تاریخ وپیا مبرصدیق را باید گرامی داشت.اگرباید یاد ابراهیم گرامی داشته شود، پس ما باید هر چه می توانیم تاریخ کربلا رایادکنیم، چون درکربلا خون ریخته شد .
قرآن بالحن خاص مظلومیت اصحاب اخدود را بازگونموده وازآنها حمایت کرده می فرماید: (قُتِلَ اَصْحاب ِالْاُخْدُودْ، اَلنّارُذاتَ الْوَقُودْ، اِذْ هُمْ عَلَیْها قُعُودْ، وَهُمْ عَلی ما یَفْعَلُونَ بِالْمُومِنیینَ شُهُودْ، وَمانَقَمُوا مِنْهُمْ اِلّا اَنْ یُومِنُوا بِالله ِالْعَزیزِالْحَمِیدِ. مرگ و عذاب برشکنجه گران صاحب گودال(آتش) باد، گودال های پراز آتش شعله ور، هنگامی که درکنار آن نشسته بودند، وآنچه را نسبت به مومنان انجام می دادند ( باخونسردی) تماشا می کردند، هیچ ایرادی برآنها (مومنان) نداشتند جز اینکه به خداوند عزیز وحمید ایمان آورده بودند16.
بی تردید، احیای نام ویاد مردان بزرگ، حوادث مهم تاریخ، الهام بخش است وبه زندگی انسانها جهت می دهد. روح فضیلت خواهی، ایثارو فداکاری رازنده کرده، آدمی رادربرابر مشکلات وحوادث دشوار، مقاوم واستوارمی سازد.
2- مداحی درسیره امامان معصوم علیهم السلام: یکی ازتدابیرحکیمانه وسازنده امامان معصوم علیهم السلام، برپایی مجالس سوگواری ، تقدیر وتشویق مداحان و شاعرانی بوده است که درفضیلت یا مظلومیت خاندان پیامبر شعرسروده مدیحه سرائی می کردند، شعرائی بنامی چون: کمیت اسدی، دعبل خزاعی، سید حمیری و.. با زیباترین وجهی مفاخر و فضایل اهل بیت را ترسیم کرده و با سوزنا کترین صورت، برای شهدای کربلا مرثیه سروده اند و با تشویق ائمه اطهارعلیهم السلام ازموقعیت اجتماعی بلندی دربین مردم برخوردار بودند. دراینجا نمونه های را ذکر می کنیم:
1- قال رَسُولُ للهِ (ص): ( یا فاطِمَةَ کُلُ عَیْن ٍ باکِیَةٍ یَوْمَ الْقِیامَةِ اِلّا عَیْنٌ بَکَتْ عَلی مُصابِ الْحُسَیْنِ فَاِنَّها ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ بِنَعیم ِ الْجَنَّةِ) ای فاطمه روز قیامت هر چشمی گریان است، مگرچشمی که درمصیبت وعزای حسین گریسته باشد، که آن چشم درقیامت خندان است وبه نعمت های بهشتی مژده داده می شود17.
2- امام سجاد (ع) در طول دوران امامتش پیوسته سوگوارعاشورا بود آن چنان گریست که از(بکائین، بسسارگریه کنند گان) لقب داده شد.آن حضرت می فرمود: (اِنّی ِلمْ اَذْکُرْ مَصْرَعَ بَنِی فاطِمَة اِلّا خَنَقَتْنِی الْعَبْرَةُ )، هرزمان که به یاد قتلگاه فرزندان فاطمه(کربلا) می افتم، اشک گلوگیرم می شود18.
3- قَالَ الْباقِرُ(ع): ( مَا مِنْ رَجُلٍ ذَکَرَنَا اَوْ ذُکِرْنا عِنْدَهُ یَخْرُجُ مِنْ عَینَیْهِ مَاءٌ وَلَوْ مِثْلَ جَناحَ الْبَعُوضَةٍ اِلّا بَنَی َاللهُ لَهُ بَیْتآ فی ِالْجَنّةِ وَجَعَلَ ذَالِکَ الْدَّ مْعَ حِجابَآ بَیْنَهُ وَبَیْنَ النّارِ).امام باقر(ع) پس ازشنیدن سروده های کمیت درباره اهل بیت گریست و سپس فرمود:هیچ کس نیست که مارایاد کند، یا نزداوازما یاد شود واز چشمانش هرچند به اندازه بال پشه ای اشک آید، مگرآنکه خداوند برایش دربهشت، خانه ای بناکند وآن اشک راحجاب میان او وآتش دوزخ قراردهد1.
4- قال َالصّادِقُ(ع):(اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی جَعَلَ فی ِالنّاس ِمَنْ یَفِدُ اِلَیْنا وَیَمْدَحُناوَیَرِثی لَنا).
امام صادق فرمود: خداراسپاس که درمیان مردم، کسانی را قرارداد که به سوی مامی آیند وبرما وارد می شوند، ومارا مدح ومرثیه می گویند20.
5- قالَ الصّادِقُ(ع): (مَنْ قالَ فِینا بَیْتَ شِعْرٍبَنی َاللهُ بَیْتاً فی ِالْجَنّةِ) .هرکس که یک بیت شعردرباره ما بگوید خداوند برای او خانه ای د ربهشت بناکند21.
6- قال َالْاِمام ِالرِّضا (ع): (یا دِعْبِلْ اِرْث ِالْحُسْنَ عَلَیْهِ السّلامِ فَاَنْتَ ناصِرُنا وَمادِحُنا مادُمْتَ حَیّآ فَلا تُقَصِرْعَنْ نَصْرِنا مَااسْتَطَعْتَ). ای دعبل، برای حسین مرثیه بگو که توتازنده ای یارومدیحه گویی مایی، پس ازیاری ما تامی توانی کوتاهی مکن22.
3- مداحی ازدیدگاه امام خمینی رضوان الله علیه: امام خمینی احیاگرمکتب نجات بخش عاشورادرعصر حاضر، بیشترین تاکید رابربرپائی مجالس سوگواری اهل بیت علیهم السلام به ویژه حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) داشته وعملآ به روضه ومداحی درمجالس حسینی اهتمام می ورزیدند. دراینجا به ذکرچند فراز از بیانات ایشان اکتفا می کنیم:
1- با این گریه ها، بااین نوحه خوانی ها، با این شعرخوانی، بااین نثرخوانی، مامی خواهیم مکتب راحفظ کنیم 23.
2- هرمکتبی تا پا یش، سینه زن نباشد، تا پا یش گریه کن نباشد، تاپایش توسرسینه زن نباشد حفظ نمی شود.اینها اشتباه می کنند.این نقش یک نقشی است که اسلام را همیشه نگه داشته، ما باید برای یک شهیدی که ازدستمان می رود، علم برپا کنیم، نوحه خوانی کنیم، گریه کنیم، فریادکنیم24.
3- باید ماه محرم وصفررازنده نگه داریم به ذکرمصائب اهل بیت علیهم السلام که با ذکرمصائب اهل بیت زنده مانده است این مذهب تا حالا، با همان وضع سنتی، همان وضع مرثیه خوانی وروضه خوانی25.
4-تمام این وحدت کلمه‌ای که مبدا پیروزی ما شد برای خاطر این مجالس عزا ، و این مجالس سوگواری واین مجالس تبلیغ وترویج اسلام شد26.
5- شما گمان نکنید که اگراین مجالس عزا نبود و اگر این دستجات سینه زنی و نوحه سرایی نبود 15خرداد پیش می آمد هیچ قدرتی نمی توانست 15خردادراآن طورکند، مگر قدرت سیدالشهداء، وهیچ قدرتی نمی تواند این ملتی را که ازهمه جوانب به او هجوم شده وازهمه قدرتهای بزرگ برای او توطئه چیده اند، این توطئه ها راخنثی کند، الا همین مجالس عزا27.
4- مداحی ازدیدگاه مقام معظم رهبری:مداحی وستایشگری اهل بیت علیهم السلام ازموضوعاتی است که همواره مورد توجه ویژه مقام معظم رهبری قرارگرفته است .ایشان دردیداربا مداحان وذاکران اهل بیت علیهم السلام به اهمیّت ونقش مداحی، رسالت ووظایف مداحان، محتواوکیفیت ستایشگری، آسیب ها وآفات این آئین، سازماندهی وهدایت آنان توصیه وتاکید داشته اند.
دراینجا گزیده ای ازسخنان معظم له را که در دیداروجمع مداحان اهل بیت پیامبر (ص) ایراد گردیده نقل می کنیم:
1- ازاول تاریخ تشیع تا امروز، یک عنصراصلی واساسی درتشیع وجریان تشیع، همین جریان عاطفی است .البته عاطفه ی متکی به حقیقت، نه عاطفه پوچ .لذا شما در قرآن هم ملاحظه می کنید که اجررسالت، محبت ومودت درقربی است « قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْرآ اِلّا الْمَوَدَةَ فِی الْقُرْبی»28. این خیلی نکته ی مهمی است که باید به آن توجه داشت . خدشه دارکردن این محبت به هر شکلی و به هرصورتی، خیانت به جریان عظیم محبت اهل بیت وپیروی اهل بیت است .این محبت راباید حفظ کنید .لذا شمامی بینید دردوران ائمه (علیهم السلام ) این همه محدثین، این همه شاگردان آگاه و فقهای بزرگ درخدمت امام صادق (علیه السلام)، امام باقر(علیه السلام) و ائمه ی دیگربودند، معارف را نقل کردند، اخلاقیات رانقل کردند، شنیدند ونقل وثبت کردند، اما درکنارهمه آنها باز وقتی انسان درست نگاه می کند، می بیند نگاه به دعبل خزاعی است، به سیدحمیری است، به کمیت بن زیداسدی است.درحالیکه امثال زراره ومحمد بن مسلم وبزرگانی از این قبیل دردستگاه ائمه (علیهم السلام) هستند اما ا مام رضا(علیه السلام) دعبل رامی نوازد.امام صادق (علیه السلام )سیدحمیری را مورد توجه ومحبت قرارمی دهد این بخاطر این است که آن جنبه ی ارتباط عاطفی ومحبت آمیز، درشعر شاعران، مدح مادحان وذکرذاکران، به نحواتم واوفی وجود دارد، امادردیگرجاها وجودندارد، یااگرهست ضعیف است.یااینجوری بگوئیم، تاثیرگذاری آن ضعیف است.شعر، مدح، ذکر، این نقش را درتاریخ تشیع دارد29.
2- بدانید که مداحی وستایشگری ائمه علیهم السلام درحقیقت ستایشگری نیکی و معنویت وجهاد است، ستایشگری خورشید امامت وولایت است، خورشید حقیقتی که سعی شد آن رابپوشانند اما همین زبانهای گویا نگذاشتند30
3- سعی کنند که نوحه ها وشعرها و روضه خوانی ها پر مغز ودارای مضامین صحیح ومتکی به آثار وارد معتبره ازائمه علیهم السلام یا علمای بزرگ باشد31.
4- اگر چهارپایه اصلی مداحی - یعنی صدای خوش، آهنگ درست، لفظ خوب، مضمون متناسب بانیاز- کامل باشد بهترین وسیله تبیین است و تاثیرش ازمنبر و درس فقهی ای که مامی گوئیم بیشتراست32.
5- باید سه رکن درمدح مداح وجود داشته باشد رکن اول، غزل و یا قصیده ای را برگزینند که درآن ازاخلاق انسانی ذکری شده باشد . دررکن دوم معارف اسلامی را از توحید ومسائل مربوط به انقلاب، زندگی ائمه، ازابعاد مبارزه و ابعاد انقلابی مطرح کنند.ودررکن سوم باید ذکرمصیبت شود یعنی آن واقعه ای که اتفاق افتاد ه تشریح بشود البته بابعد انقلابی33.
6- یک کارهایی است که مردم را به دین نزدیک می کند. این عزاداری های سنتی، مردم را به دین نزدیک می کند.امام فرمودند:عزاداری سنتی بکنید.در مجالس نشستن، روضه خواندن، گریه کردن، به سروسینه زدن، مواکب عزا راه انداختن، دسته جات عزاداری، همان چیزهایی است که عواطف را نسبت به خاندان پیغمبر پرجوش می کند که بسیارخوب است.
یک کارهایی هم است که به عکس، کسانی راازدین برمی گرداند هرکس ببیند برای اوسوال ایجاد می شود، شنیده ام درگوشه وکناربعضی ها به بدنشان قفل می زننداین چه کاری است که بعضی انجام می دهند؟ قمه زدن هم همین جور است.قمه زدن هم ازآن کارهای خلاف است. امروز، روز حاکمیت اسلام وجلوه اسلام است. ما نباید کاری بکنیم که جامعه اسلامی برتر یعنی جامعه محب اهل بیت که مفتخر به نام مقدس ولی عصر (ارواحنافداء) است، به نام حسین بن علی وبنام امیرالمومنین (علیه الصلاه والسلام)درنظرمسلمانان عالم وغیر مسلمان ها به عنوان یک گروه آدم های خرافی بی منطق معرفی بشود34.
7- آهنگ باید سنگین، متین ومتناسب بامحتوائی باشد که شماداریدعرضه می کنید خدای نکرده به سمت آهنگهای حرام وآهنگهایی که گناه است سوق پیدانکند.این هم خیلی نکته ی اساسی ومهمی است . هر شعری، هرتصنیفی، هرترانه وآهنگی که خوانده شد، قابل تقلید نیست. چیزهائی هست که خودش فی نفسه حرام است، اگر چنانچه واردعرصه ی مداحی وبیان حقیقت وبیان خدا وپیغمبرشد، آن وقت حرمتش دوبرابرخواهد شد. بنابراین آهنگ هنرمندانه وخوب ومتناسب وشعرخوب وصدای خوش وشاید ازهمه بالاتردل پاک ومطهروبااخلاص مداح محترم لازم ومهم است35
