آسیب شناسی مداحی
مداحی منصبی مقدس، سرمایه ای عظیم واثر گذاراست. مداحان در قالب مدح و مرثیه دلهای مردم رابا خاندان نبوت مرتبط می سازند ومحبت اهل بیت راچون نهالی درد ل هامی نشانند.
به خاطرنقش فرهنگ سازاین سنت مبارک است که دشمنان باشیوه های گوناگون درصدد تخریب وانحراف آن برآمده تلاش می کنند تا ازتاثیر آن به کاهند. مسئولان فرهنگی، به ویژه جامعه مداحان، باید توجه داشته باشند، اگرازاین گوهر گرانبها وسنت شیعی آسیب زدایی نگردد هم رسالت آن درخطرقرارمی گیرد وهم ازاثرگذاری آن کاسته می شود.
دراین نوشتاربرآنیم تابه گوشه ای ازاین آسیب هااشاره نمائیم:
1-غلو و مبالغه: برخی تصورمی کنند هرچه بیشترغلوکنند، اهل بیت(ع)خشنودتر می شوند درحالی که قرآن می فرماید (یَااَهْلَ الْکِتاب لاتَغْلُوافِی دِینِکُمْ).ای اهل کتاب دردینتان غلونکنید53.
پیامبراسلام(ص)فرمود:(اِیّاکُمْ وَالْغُلُوفِی الْدِین ِفَانّماهَلَکَ مَنْ کانَ قَبْلُکُمْ بِالْغُلُوفِی الدِّینِ ).ازغلودردین بپرهیزید گذ شتگان شما باغلودردین هلاک شدند54.
امیرالمومنین(ع) فرمود:
(اَلّهُمَّ اِنِّی بَرئیٌ مِنَ الْغُلاتِ). خدایا
تو شاهد باش من از غلات بیزارم55.
بااین که ائمه علیهم السلام ازغلات ابرازانزجارنموده اند، متاسفانه می بینیم که برخی در مداحی ها، عزاداریها، نمونه های از غلو را مطرح می کنند که تاثیر فراوانی د رتحریف وتخریب چهره ائمه(ع) داشته است.
گاه شنیده می شود برخی ازمداحان می خوانند:لا اله الا فاطمه، لااله الا زینب، حسینی اله ام .این حرف ها علاوه براین که خلاف تعلیمات اسلام است اگربه گوش دشمنان برسد – که امروزه راحت منتقل می شود - می گویند این که ما می گوئیم شیعیان کافرند دلیلش این سخنان است.ما نباید باغلوومبالغه گویی بهانه به دست دشمن دهیم.قرآن می فرماید: (قُولُوا قَوْلاسَدِیدا)56. یعنی حرفهایتان محکم ومطابق با واقع باشد، محبت وعشق نسبت به علی وحسین وزینب کبری علیهم السلام و دیگران، هرگزمجوز کفرگویی وغلونیست، علی پرستی، حسین الهی، زینب الهی انحراف درعقیده است. البته ممکن است این گونه ذاکرین بی اطلاع باشند که باید پیش کسوتان مداحی ووعاظ محترم آنهاراراهنمایی کنند.
2-احساس غنای کاذب: یکی ازآسیب های که به سراغ برخی ازمداحان می آید احساس غنای کاذب است. به علت پیدایش این احساس تصورمی کنند که دیگر ازهرجهت کامل شده نیازی به مطالعه، آموزش وبهره گیری ازدیگران را ندارند .درحالیکه مطالعه درحالات بزرگان این عرصه به مامی آموزد که آموختن وکامل ترشدن حد ندارد، هرچه بیشتربیاموزیم تاثیری بهتری خواهیم گذاشت، یکی ازعوامل روی آوردن به اشعارپیش پاافتاده، تقلیدازدیگران وشیوه های غیرمقبول احساس کاذبی است که دربرخی ازمداحان نسبت به بی نیازی ازآموختن و رفع کاستی ها به وجود می آید.
3- بدعت وخرافه: بیرون آمدن ازغالب سنتی عزاداری ومداحی به اسم نو آوری وجذابیت باعث بدعت های می گردد که نتیجه اش اگرچه جذب طیفی ازمخاطبان به ویژه جوانان باشد ولی پایگاه مردمی این سنت دینی راسست کرده به قیمت دفع توده های متدین واصیل تمام می شود. پرداختن به خوابها ونقل پیاپی آن ازاین وآن، یکی ازگذرگاه ها ی ورود به عرصه تحریف، خرافه وازشیوه های دگرگون ساختن حقایق تاریخی، وچهره اهل بیت است.وقتی راست ودروغ. بافتن ویافتن به هم مخلوط شد بی اعتمادی به حرف های درست ومعتبرهم سرایت می کندوآنهاراازسندیت واعتبارمی اندازد. بدعت ها وترویج خرافات یکی ازعمده ترین آسیب هادرعرصه ستایشگری است که گاهی به عمدوبرای اغراض خاصی وگاه بدون اطلاع انجام می شودودرنتیجه به فرهنگ عمومی جامعه وباورهای دینی سرایت می یابد57.
4- تبدیل شدن عشق به شغل: یکی دیگراز آسیب های عرصه مداحی بر خورد کاسب کارانه بااین مقوله مقدس است، که ازمصادیق بارزاستئکال به اهل بیت (ع) است.و درروایات اسلامی مورد نکوهش قرارگرفته است امام صادق(ع) فرمود(یا ابا نُعْمان لاتَسْتَئَاکِلْ بِناالنّاسَ فَلا یَزِیدَکَ اللهُ بِذالِکَ اِلافَقْرا) . ازراه ماارتزاق مکن، که خداوند برفقرت خواهد افزود58.
البته حساب آنان که تنهابرای خدادرعرصه نشرمعارف اسلامی وگسترش فضایل اهل بیت تلاش می کنندومردم نیزازسرعشق به خاندان عصمت و طهارت به آنها آنهاهدیه می دهند جداست ولی تبدیل شدن کاری به قداست واهمیت مدیحه سرایی ومرثیه خوانی برای اهل بیت(ع) اگرتبدیل به دکانی برای پول درآوردن، کسب کارسودآور، چانه زنی برسرنرخ اجرای برنامه گردد یقینا ازاصل هدف دورشده هم از قداست کارکاسته می شود هم به وجهه مداحان لطمه وارد می شود وعده ای تاجرمسلک عرصه را برمداحان اصیل تنگ می کنند ، دراین رقابت، اصل صدق وصفا، معنویت منزوی خواهدشد59.
5- خارج شدن اززبان(( قال)) یازبان ((حال)):برخی ازمداحان اشعارومرثیه ای که می خوانند نه مطابق زبان قال است نه زبان حال، زبان قال یعنی مطلب، مدرک معتبری داشته باشد. زبان حال یعنی حال امام حسین واصحابش اقتضای اشعاری که می خوانید باشد. اگرمطلبی مستند نباشد دروغ است واگر شئان ومنزلت امام ویارانش درمحتوای آن حفظ نشودغیرواقع خواهد بود.
یکی ازآسیب ها درقلمرومسایل فرهنگی وآئین های مذهبی تبدیل شدن وسیله به هدف است که مایه فراموشی وتباهی هدف می گردد. برخی شعرها، روضه هاکه خوانده می شود دروغ است قرآن می فرماید، می دانید چه کسی دروغ می گوید: (اِنّما یَفْتَری ِالْکِذْبَ اَلّذِینَ لایُومِنُونَ).آنکه ایمان ندارد دروغ می گوید60.
برخی مطالبی که گفته می شود دروغ بودنش آشکاراست مثلا نقل می کنند روز عاشورا وقتی علی اکبربه میدان رفت امام حسین به مادراولیلاگفت دعای مادردر باره فرزند مستجاب است بروداخل فلان خیمه موهای سرت راپریشان کن، ازخدا بخواه این فرزند را به ما برگرداند. درحالیکه لیلا مادرعلی اکبر اصلا درکربلا حضور نداشته است .
زبان حال وپرورش متن مداحی اگروهن آمیزنباشد وبامرام اهل بیت منافات نداشته باشد اشکالی ندارد ولی اشعاری چون: حسین جان یقین دارم که دردل آرزوی جز دامادی اکبرنداری. یا درباره امام زمان(ع) می خواند: نمی دانم آواره کدام بیابانی که من هم درآن آواره شوم. اولا دروغ است ثانیا زبان حال گوینده است نه اباعبدالله الحسین وامام عصرعلیهماالسلام61.
6- سؤاستفاده ازمسئله شفاعت یا چراغ سبزنشان دادن نسبت به گناه: مجالس حسینی باید کانون خودسازی، بصیرت وآگاهی وتقوی باشد اینکه گفته شود: ماهمه غرق گناه هستیم ویک حسین داریم، یک روز بیا سینه بزن کارهایت درست می شود، این دکان درمقابل خدابازکردن است .امام حسین که نیامده تعالیم واحکام قرآن راتعطیل کند.قرآن می فرماید:(فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَةٍ خَیْرآ یَرَهُ وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَة شرآیَرَهُ)62.خدا فرموده خلاف نکنید، امام حسین بگوید سینه بزن خلافت پاک می شود . البته ما به شفاعت اعتقاد داریم ولی معنایش این نیست که کسی این را توجیه همه خلاف هایش قراردهد، نقل شده است63. که حاجب کاشانی درشعرگفت:
حاجب اگرمعامله حشرباعلی است من ضامنم که هرچه خواهی گناه کن
حضرت را درخواب دید که به اوفرمود:تومداح خوبی هستی ولی این شعرت بدبود وقتی پرسید، چه بگویم امام فرمود بگو:
حاجب اگرمعامله حشرباعلی است شرم ازرخ علی کن وکمترگناه کن.
ببینید که تفاوت این دومکتب چقدر است
7-آهنگ های نامناسب: هرچند نوحه گری، مرثیه خوانی وبهره گیری ازنوعی آوا وآهنگ رامی طلبد اما آلودن این فضا به ابتذال و بهره گیری ازشیوه های وارداتی وآهنگ های مبتذل وقالب های که یاد آورترانه های عصر طا غوت یا لس آنجلس امروزاست هرگزباشؤون اهل بیت عصمت سازگارنیست وآسیب های است که توسط برخی ترویج می شود. یادربرخی مراسم ها دیده می شود با استفاده ازآلات موسیقی تنها آهنگ یا نی می نوازند و زنجیرمی زنند، اینها بی تردید تحریف عزاداری است و مورد رضای سالارشهیدان نیست، وازنظرمراجع تقلید جایزنمی باشد. این جریان ازقداست مداحی می کاهد.افکاروتوجه عمومی را، به شکل ها، ظواهرو نمادها معطوف داشته ازحقیقت ومحتوااین آئین دورمی نماید. شایسته است مداحان ازآهنگ های سنتی، که جانسوز، سنگین وموثرنداستفاده نمایند64.
8- اجرای برنامه مداحی در وقت نماز: برخی از مداحان گاهی علی رغم تاکید روحانی مسجد، دروقت نمازبرنامه مداحی را ادامه می دهند وبا اصل قرار دادن وسیله هدف را نا دیده می گیرند.درحالیکه نمازستون دین و بالاترین فریضه الهی است. نباید فدای هیچ چیز دیگرشود . امام حسین روزعاشورا زیر رگبار تیرهای دشمن نماز خواند تا اعلان نماید نمازمهمترین دستورخداست حتی درمیدان جنگ نباید تعطیل گردد.
9- ناشایسته گان متظاهر:آنچه برای مداحان ارزش آفرین است، معنویت، اخلاص وصداقت است. وجود تعارض بین« بود ونمود» حرف وعمل دربرخی از مداحان هم ازارزش واجرمعنوی کارشان می کاهد وهم آنان راازچشم ودل مردم می اندازد هم به حیثیت این قشرلطمه وارد می سازد. مکتب حسینی، پذیرای صادقان خالص است نه ریاکاران متظاهر، که تغیرچهره داده درهرمجلس لهو ولعبی حاضرشده، گرفتارانواع مفاسد اخلاقی اند، درعین حال با ورود دراین عرصه مقدس وبازارگرمی، مرید پروری ازعواطف زلال محبان اهل بیت به نفع موقعیت ومحبوبیت شخصی خود سؤاستفاده می کنند. برخورد قاطع ومناسب باچنین افرادی می تواند درحفظ کرامت وقداست تلاشگران صادق این وادی موثرباشد.
10- تحت الشعاع قرارگرفتن نام اهل بیت (ع): از کاستی های برخی مجالس مداحی آن است که نام اهل بیت ومظلومیت شهدای کربلا تحت‌الشعاع شخص متوفا قرار می گیرد که مجلس به یاداوبرپاگشته است. ازسنت های ارجمند پیش آن بوده که تحمل هرداغ ومصیبت را با یاد کردی از مصائب اهل بیت علیهم السلام آسان می ساختند و با گریزی به کربلا که با تعبیر: (لایوم کیومک یا اباعبدالله) انجام می شد، مجالس فاتحه ویاد بود یا مجلس شهید تبدیل به مجلس عاشورامی گشت. گاهی مشاهده می شودکه برخی ازمداحان کاررابجای می رسانند که همه داغ ها، مصیبت ها، یاد کردن ها وخاطره ها، ذکرمناقب ومصائب منحصر به مرحومی می شود که مجلس برای اوست، ازمصائب ومناقب خاندان پیامبریا د کردی نمی شود . حتی شهدا نیز اگر چه بسیارارجمند وعزیزند اما نباید یاد آنها، اهل بیت وشهدای کربلا راتحت الشعاع قراردهد.
11- مطالب ذلت آمیز: برخی اشعار ومرثیه ها با عزت و کرامت، خاندان پیامبر ناسازگاراست. بعضی مرثیه خوانان به خاطراشک ریختن از مستمعان می کوشند وضع ائمه اهل بیت(ع)وحرف ها وشعارهای آنان راهرچه جانگدازتر وسوزناکتر مطرح نمایند، یا تعابیری به کارمی برند که به ذلیل و خارنشان دادن اولیای بزرگوار منتهی می شود همچون: زینب مضطر، امام زین العابد ین بیمار و..در حالیکه ذلت ازساحت مقدس اهل بیت به دوراست65.
امام حسین(ع) نه تنها خودش نماد عزت است حتی به بازماندگان خویش هم تاکید برحفظ عزت دارد، خطاب به خواهرش فرمود: (یااُخَیْه انِّی اَِقْسَمْتُ عَلَیْکَ فَاُبْرِیء قَسَمیِ لا تَشَفّی علی حَبِیبا وَلا تَخْمِشِی علی وَجْهاَ وِلا تَدعی عَلیَّ بِالْوَیْلِ وَالثَبُورِ اِذا اَنا هَلَکْتُ ).خواهرم توراقسم می دهم که پس ازمن گریبان چاک نزن سیلی برصورت مزن وبرمن واژه های وای ونابودی رابه کارمبر66.
مرحوم محدث قمی دراین باره می نویسد: سزاواراست انسان - به ویژه ذاکران ومرثیه خوانان-ازذکرآنچه که اِشعاربه ذلت اهل بیت علیهم السلام دارد پرهیزکنند، خصوصادرباره امام حسین واهل بیت او، چراکه فرمود:هیهات مناالذله 67.
12- تشویق عزاداران به برهنگی و آسیب رسا ندن به بد نشان: از آسیب های مداحی تشویق وترویج برهنگی وآسیب رساندن به بدن هنگام عزاری است.مداحان نباید درمجالس عزاداری، عزاداران را به درآوردن پیراهن و برهنه شدن تشویق نمایند.چون اگر نامحرم درمجلس باشد این کارقطعا گناه است واگرچنین نباشد باید توجه داشت که مادر زمانی زندگی می کنیم که از این صحنه ها به راحتی فیلم برداری می شود وبه سراسردنیاارسال می گردد ودشمنان می گویند این هم شیعیان امام حسین، لذا به مصلحت نمی باشد.
پذیرای آسیب رساندن بربدن خود، در میدان جهاد وشهادت، برای حفظ اسلام وکشور اسلامی، مطلوب وجهاد فی سبیل ا...است . چنانکه جوانان کشورما در جریان نبردهشت ساله دفاع مقدس، زیر رگبار، بمب های دشمن قطعه قطعه شدند تا انقلاب بماند. اما آسیب وارد کردن بر بدن خود بدست خویش جایز نیست. نباید مردم را به این کارتشویق کرد زیرا علاوه برضرر جانی موجب سؤاستفاده دشمنان می گردد.
