معصومی غیر از چهارده معصوم در ایران
بانویی که پرچمدار احیای دین شد
یاد امام مهدی(عج) در زیارت‌نامه حضرت معصومه(س)
۹۴/۵/۲۵ - ۰۸:۴۷
شناسه خبر : ۱۳۷۶۰۵
لقب «معصومه» را امام رضا علیه‌السلام را به ایشان عطا کرد و پس از رحلت خواهر گرامی‌شان فرمودند: من زار المعصومه بقم کمن زارنی؛ هر فردی معصومه سلام‌الله علیها را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد.
حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها در اول ذی القعده سال ۱۷۳ ق، در مدینه منوّره به دنیا آمد. [۱] پدر بزرگوار ایشان، امام موسی بن جعفرعلیه‌السلام و مادر گرامی‌شان، نجمه خاتون است. [۲] ایشان یکی از بانوان بافضیلت و والامقام خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است که به مقامات بالای علمی و معنوی رسید و الگویی کامل برای تمام زنان است.بررسی زندگانی و سیره این بانوی بزرگوار،
بیانگر این مطلب مهم است که «تقوا» و «عمل صالح» مهم‌ترین شروط برای رسیدن
به مقامات عالی است و در این راه، میان زن و مرد فرقی نیست. بهترین راه
برای رسیدن به «کمال»، الگوپذیری از کسانی است که به مقام «قرب الهی» نائل
آمده و از طریق اصلاح خود، به هدف نهایی رسیده باشند. در بیان عظمت ایشان
همین بس که بسیاری از علما و مراجع گرانقدر که عمری در راه تعلیم و تربیت
علوم دینی سپری کرده‌اند بر خود فرض می‌دانند هر روز به زیارت ملجا شریف
حضرت معصومه سلام‌الله علیها شرفیاب شوند. و از دریای معرفت ایشان بهره‌مند
گردند.
چرا حضرت معصومه سلام‌الله علیها در میان سایر امامزادگان از چنین جایگاهی برخوردارند؟
حضرت معصومه؛ پرچمدار حفظ دین
در
مقاطعی از تاریخ صدر اسلام که غبار غربت بر چهره این دین آسمانی نشسته
بود، و به گواهی تاریخ، جز تعداد بسیار معدود مؤمن واقعی باقی نمانده بود.
بانوانی از اهل‌بیت پیامبر گرامی اسلام پرچمدار حفظ دین شدند. اول بار پس
از رحلت رسول اکرم و در زمان آغاز امامت امام علی علیه‌السلام که حضرت
فاطمه علیهاالسلام به یاری امام زمان خویش پرداخت و در این راه به شهادت
رسیدند. سال‌ها بعد پس از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین علیه‌السلام، در
زمان آغاز امامت امام سجاد علیه‌السلام جامعه در شرایط خفقان شدید به سر
می‌برد. در این زمان نیز حضرت زینب سلام‌الله علیها پرچمدار احیای دین شد.
در زمان امام باقر علیه‌السلام و امام صادق علیه‌السلام به‌تدریج از غربت
امامان شیعه کاسته شد، آن‌چنان که امام صادق علیه‌السلام شاگردان زیادی
تربیت نمودند و انتظار می‌رفت در زمان امام موسی کاظم علیه‌السلام گسترش و
نفوذ اسلام و آزادی عمل آن بیش‌ازپیش گردد اما دستگیری و حصر امام به
یک‌باره ضربه سختی بر اسلام و مسلمین وارد آورد و ماجرای تبعید امام رضا به
بهانه ولایتعهدی دیگر دور از ذهن نبود. در این زمان حضرت فاطمه سلام‌الله
علیها با مجاهدت خویش برای احیای دین قیام نمود.
حضرت
فاطمه معصومه سلام‌الله علیها پس از یک سال تحمل فراق برادرش (امام رضا
علیه‌السلام در سال ۲۰۱ ق مدینه را برای دیدار برادر، ترک کرد و در رأس یک
قافله، متشکل از علویان و برادران، رهسپار ایران گردید. [۳]
آن
حضرت از راه جبل عازم خراسان شد و در شهر ساوه بیمار گردید. درباره علت
بیماری، اظهارنظرهای متفاوتی بیان شده است. اما نکته‌ای که تمام این روایات
بر آن اتفاق دارند، بیمار شدن حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها در شهر
ساوه و آمدنشان به قم است. ازآنجایی‌که در این زمان اهالی قم به دوستی با
اهل‌بیت مشهور بودند، آن حضرت خواستار رفتن به قم می‌شود. استقامت اهالی
این شهر در حمایت از ائمه علیهم‌السلام به حدی بود که امام صادق
علیه‌السلام درباره فضیلت قم فرموده‌اند:
قال
اَبی عَبدِاللهِ علیه‌السلام: «اِنَّ لِلّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ، وَ
لِرَسُولِهِ وَ هُوَ المَدینَةُ، وَ لِاَمیرِالمُؤمِنین حَرَماً وَ هُوَ
الکُوفَةُ، وَ لَنا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدفَنُ فی‌ها اِمرَأةُ مِن
وُلدی تُسَمّی فاطِمَةُ، مَن زارَها وَجَبَت الجَنَّةُ». (قالَ ذلِکَ وَ
لَم تُحمَلُ به موسیع) اُمَّهُ) [۴]
«خدا
دارای حرمی است که آن مکه است، و پیامبرش هم حرمی دارد که مدینه است، و
امیر مؤمنین هم حرمی دارد که کوفه است. و ما هم دارای حرمی هستیم که قم است
و به زودی بانویی از فرزند من آنجا دفن می‌شود که نامش فاطمه است. هرکسی
او را زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود.» امام صادق علیه‌السلام هنگامی
این جمله را فرمودند که هنوز مادر امام موسی بن جعفر علیه‌السلام به او
باردار نشده بود.)
مقام علمی حضرت معصومه
در
اسلام همواره به علم و معرفت توجه ویژه‌ای شده است. روایات متعددی از
پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم علیهم‌السلام وجود دارد که آن بزرگواران
به مناسبت‌های مختلف، ضمن بیان فضیلت علم و دانش و استفاده از محضر عالمان،
حتی نگاه کردن به چهره عالم را عبادت معرفی کردند.
«... عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (ع) قال رَسُولُ اللَّهِ (ص) النَّظَرُ إِلَی وَجْهِ الْعَالِمِ حُبّاً لَهُ عِبَادَةٌ»؛ [۵]
امام علی (ع) در حدیثی از پیامبر اسلام (ص) نقل می‌کنند: نگاه به چهره عالم از روی علاقه و محبت عبادت است.
فاطمه
معصومه سلام‌الله علیها ازنظر علمی و آگاهی به مسائل دینی و معارف اسلامی
اعم از احکام و اخلاق و ... در حدّ بالایی از رشد علمی قرار داشت. تا آنجا
که گاهی با نبود پدر بزرگوارش به پرسش‌های دینی و فقهی شیعیان پاسخ می‌داد.
ازجمله نقل‌شده است که روزی گروهی از شیعیان برای حل مشکل خویش وارد مدینه
شدند وقتی به در خانه امام آمدند، متوجه شدند که آن حضرت به مسافرت رفته
است. خستگی راه و نبود امام هفتم سخت بر کاروانیان گران آمد، ناگهان یکی از
دختران آن حضرت فرمود: پرسش‌های خود را به من بدهید تا به تمام آنها پاسخ
دهم. پاسخ‌ها را با دقت تمام نوشت و به کاروانیان بازگرداند. کاروانیان
شگفت‌زده به پاسخ‌ها نگریستند و با سبک شدن بار غم و اندوهشان راهی دیار
خویش شدند. در مسیر راه به امام برخوردند و داستان پاسخگویی دخترش فاطمه
معصومه را بازگو نمودند و پاسخ‌ها را به او نشان دادند، حضرت لبخندی زد و
سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ پدرش فدایش باد.» [۶]
این
در حالی است که حضرت معصومه سلام‌الله علیها آن زمان حدود ۸ سال سن داشتند
و کلام بلند امام در مورد ایشان بی‌دلیل و از سر احساسات نیست.
از
ویژگی‌های حضرت معصومه سلام‌الله علیها محدثه بودن ایشان است. آن حضرت
ازجمله روایت کنندگان حدیث بود و چندین حدیث است که در سند آنها نام حضرت
فاطمه معصومه سلام‌الله علیها به چشم می‌خورد که علامه بزرگوار امینی در
کتاب شریف الغدیر به بعضی از آنها استناد می‌کند.
مقام معنوی حضرت معصومه
یکی از عالی‌ترین نمونه‌های عبادت و بندگی خدا از خاندان ولایت و امـامت, کـریمه اهل‌بیت فـاطمه معصــومه سلام‌الله علیها است.
ایشان
حتی در زمان بیماری و اقامت ۱۷ روزه خویش در شهر قم نیز به عبادت مشغول
بودند. عبادت و راز و نیازهای حضرت در این زمان، به‌گونه‌ای بود که
عبادتگاه آن حضرت را «بیت النور» نامیدند و باقی ماندن این مکان از سال ۲۰۱
هجری تا امروز، گواه نورانیت و صفای ممتاز آن حضرت در ارتباط باخداست. این
مکان اکنون در کنار مدرسه ستیه، در محله میدان میر، قرارگرفته و توسط
عاشقان اهل‌بیت حفظ‌شده است.
عصمت حضرت معصومه
یکی
از مهم‌ترین مراتب معنوی که حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها به آن
دست‌یافت، مقام «عصمت» بود. بالاترین نوع عصمت به پیامبر، امامان و حضرت
فاطمه زهرا سلام‌الله علیها تعلق دارد و سایر اولیای الهی مانند: حضرت زینب
سلام‌الله علیها، حضرت ابوالفضل علیه‌السلام و حضرت فاطمه معصومه
سلام‌الله علیها در مراتب بعدی آن قرار دارند. لقب «معصومه» را امام رضا
علیه‌السلام را به ایشان عطا کرد و پس از رحلت خواهر گرامی‌شان فرمودند:
من زار المعصومه به قم کمن زارنی؛ [۷]
هر فردی معصومه سلام‌الله علیها را در قم زیارت کند، همانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد.
عموم محققان و محدثان از ایشان به نام «معصومه» یاد کرده‌اند.
شفیعه روز جزا
اعتقاد
به شفاعت انبیا، ائمه و بزرگان دین، در بین شیعیان از جایگاه مهمی
برخوردار است. براساس آیات و روایت، کسانی که به مراتب عالی قرب الهی دست
یابند، در قیامت به مقام «شفاعت» می‌رسند. بالاترین جایگاه شفاعت، به
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تعلق دارد که در قرآن کریم از آن به «مقام محمود» [۸] تعبیر شده است.
بعد
از حضرت زهرا سلام‌الله علیها از جهت گستردگی شفاعت، هیچ بانویی به شفیعه
محشر حضرت معصومه سلام‌الله علیها نمی‌رسد. امام جعفر صادق علیه‌السلام در
این رابطه می‌فرماید:
«تَدخل بِشفاعتها شیعتنا الجنته باجمعهم». [۹]
با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند.
در
کتب روایی نیز احادیث فراوانی وجود دارد که ثواب زیارت این بانو را «بهشت»
قرار داده‌اند امام جواد علیه‌السلام در این خصوص می‌فرماید:
مَنْ زَارَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّة [۱۰]
کسی که عمه ام (حضرت معصومه) را در قم زیارت کند بهشت برای اوست
همچنین در زیارت مخصوص آن حضرت که از امام رضا علیه‌السلام صادرشده، می خوانیم:
یا فاطمهُ اشفَعی لی فِی الجنَّهِ؛ [۱۱]
ای فاطمه! برای من در مورد بهشت، شفاعت کن. که این نشان‌دهنده جایگاه و مقام معنوی بسیار والای این بانوی گرامی است.
جلوه‌ای از وجود حضرت زهرا سلام‌الله علیها
از
مشابهت‌های حضرت معصومه به حضرت زهرا فداکاری ایشان درراه اثبات ولایت
بود. حضرت معصومه سلام‌الله علیها نیز آن‌چنان در این راه تلاش کرد که جان
خویش را فدا نمود.
همان‌گونه که حضرت زهرا سلام‌الله علیها با
استدلال‌های متین و استوار، حقانیت ولایت حضرت علی علیه‌السلام را تبیین
می‌کرد، حضرت معصومه سلام‌الله علیها نیز چنین بود. روایاتی که از آن حضرت
نقل‌شده غالباً درباره امامت و ولایت علی علیه‌السلام است که با اثبات
ولایت او ولایت امـامـان معصوم نیز ثابت می‌شود.
مطابق مکاشفه ای
که برای بعضی از اولیای خدا روی داده امام باقر یا امام صادق
علیهم‌السلام فرمودند: «کسی که مرقد حضرت معصومه سلام‌الله علیها را زیارت
کند به همان مقصودی نائل خواهد شد که از زیارت قبر حضرت زهرا سلام‌الله
علیها نائل می‌شود.»
مرحوم آیت اللّه سیّد محمود مرعشی نجفی، پدر
بزرگوار آیت اللّه سید شهاب‌الدین مرعشی (ره) بسیار علاقه‌مند بود که محل
قبر شریف حضرت صدّیقه طاهره سلام‌الله علیها را به‌دست آورد. ختم مجرّبی
انتخاب کرد و چهل شب به آن پرداخت. شب چهلم پس از به‌پایان رساندن ختم و
توسّل بسیار، استراحت کرد. در عالم رؤیا به محضر مقدّس حضرت باقر
علیه‌السلام و یا امام صادق علیه‌السلام مشرّف شد.
امام به ایشان فرمودند:
«عَلَیْکَ بِکَرِیمَةِ اَهْلِ الْبْیتِ.»
یعنی به دامان کریمه اهل‌بیت چنگ بزن.
ایشان
به گمان اینکه منظور امام علیه‌السلام حضرت زهرا سلام‌الله علیها است، عرض
کرد: «قربانت گردم، من این ختم قرآن را برای دانستن محل دقیق قبر شریف آن
حضرت گرفتم تا بهتر به زیارتش مشرّف شوم.» امام فرمود: «منظور من، قبر شریف
حضرت معصومه در قم است.» سپس افزود: «به
دلیل مصالحی خداوند می‌خواهد محل قبر شریف حضرت زهرا سلام‌الله علیها پنهان
بماند; ازاین‌رو قبر حضرت معصومه سلام‌الله علیها را تجلّی گاه قبر شریف
حضرت زهرا سلام‌الله علیها قرار داده است. اگر قرار بود قبر آن حضرت ظاهر
باشد و جلال و جبروتی برای آن مقدّر بود، خداوند همان جلال و جبروت را به
قبر مطهّر حضرت معصومه سلام‌الله علیها داده است.» مرحوم مرعشی نجفی
هنگامی که از خواب برخاست، تصمیم گرفت رخت سفر بربندد و به‌قصد زیارت حضرت
معصومه سلام‌الله علیها رهسپار ایران شود. وی بی درنگ آماده سفر شد و
همراه خانواده‌اش نجف اشرف را به‌قصد زیارت کریمه اهل‌بیت ترک کرد. [۱۲]
یاد امام مهدی در زیارت‌نامه‌ی حضرت معصومه
در
زیارت‌نامه حضرت معصومه سلام‌الله علیها ضمن مرور عالی‌ترین معارف شیعه،
هشت بار با مقام ولایت، رابطه‌ی مستقیم برقرار می‌شود که سه مورد آن پیوند
با امام زمان (عج) است.
الف) عرض ادب و اهدای سلام
سلام در این زیارت توأم با اسراری است. زائر، با صیغه مخاطب (السلام علیک)
به ساحت معصومین علیهم‌السلام عرض ادب می‌نماید؛ ولی هنگام عرض ادب به
پیشگاه پیشوای دوازدهم عجل الله تعالی فرجه الشریف با صیغه غائب (السلام علی الوصی من به عده) سلام می‌نماید و از خداوند درخواست می‌کند بر آخرین خلیفه خود، صلوات بفرستد: «اللهم صلّ علی نورک و سراجک...».
القابِ مبارکی در این زیارت نامه آمده، که حاوی نکات بسیار ارزنده‌ای است. [۱۳]
تنها در این زیارت نامه، لقب نورانی «سراج» برای حضرت مهدی علیه‌السلام به
کار برده شده است. در هیچ دعا و زیارت نامه‌ای، این لقب برای آن حضرت
به‌کار برده نشده است. در کنار نام هر یک از ائمه علیهم‌السلام وصفی قرار
داده‌شده‌است، مانند: «الطاهر الطهر» که توصیف امام هفتم علیه‌السلام است؛
ولی در مورد امام یازدهم فقط می گوییم: دوازدهمین پیشوا، وصی و جانشین
توست؛ گویا عظمتِ امام مهدی (عج) توصیفی برای پدر بزرگوارشان است.
لقب‌های امام زمان علیه‌السلام در این زیارت نامه عبارت است از:
۱. «نورک»: امام مهدی علیه‌السلام نور خداوند است. در دعاهای فراوانی، به این لقب آن حضرت اشاره‌شده است، مانند: «السلام علیک یا نورالله الذی یهتدی به المهتدون» [۱۴]
۲. «سراجک»:
یوسف زهرا سلام‌الله علیها در این عصر، تنها چراغ راه هدایت است. او «سراج
الله» است و تاریکی‌ها را می‌زداید و چشم‌ها و دل‌ها را به خداوند متعال
متوجه می‌نماید. در قرآن کریم نیز آخرین پیامبر الهی صلی الله علیه و آله
به «سراج» تشبیه شده است [۱۵]
۳. «ولی ولیک»: حضرت مهدی علیه‌السلام «ولی الله الاعظم» است [۱۶] زائران حضرت معصومه سلام‌الله علیهابا زمزمه این عبارت، اعتراف به پذیرش ولایتِ آخرین پیشوای آسمانی می‌نمایند.
۴. «وصی وصیک»: امام حسن عسکری علیه‌السلام چند لحظه پیش از شهادتش، به فرزند بزرگوارش فرمود: «آبشر یا بُنی، فانتَ صاحب‌الزمان، و انتَ المهدی، و انتَ حجة الله علی ارضه و انتَ ولدی و وصیی؛ فرزندم، مژده باد بر تو، که صاحب‌الزمان هستی. تو مهدی و حجّت خدا بر روی زمین، و فرزند و جانشین من هستی». [۱۷]
۵. «حجتک علی خلقک»: حضرت مهدی علیه‌السلام «حجةالله» است. این لقب از مشهورترین لقب‌های آن حضرت است و بیشتر محدثان آن را ذکر کرده‌اند و در بسیاری از ادعیه به چشم می‌خورد.[۱۸]
از قید «علی خلقک» استفاده می‌شود که آن حضرت، بر تمام مخلوقات حجّت است و
زمین هیچ گاه خالی از حجّت نیست و حجّت خدا در این عصر، گرچه غایب است،
ولی حاضر است.
ب. دعا برای فرج امام زمان (عج)
زائران حرم حضرت معصومه سلام‌الله علیها از خداوند متعال می‌خواهند:ـ «اسئل الّله ان یرینا فیکم السرور و الفرج
از خداوند می‌خواهم که سرور و گشایش شما را ببینم». قطعاً سرور اهل‌بیت
(ع) روز ظهور بقیة الله ارواحنا لهُ الفداه است. زیرا در دولت او، «عدالت
در همه جا گسترده می‌شود»[۱۹] و «هر حقی به صاحب حق باز می‌گردد»[۲۰]، «همه حقوق خدا، و خاندان عصمت و طهارت استیفا می‌شود»[۲۱]، «در تمام مکان‌ها، گلبانگ توحید و شهادت به رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله طنین انداز می‌شود»[۲۲] و «مردم را به ولایت امیر مؤمنان علیه‌السلام و برائت از دشمنان آن حضرت فرامی‌خوانند».
ج. دعا برای همراهی با معصومین علیهم‌السلام در زمان ظهور یا رجعت
زائر در این حرم مقدس عرضه می‌دارد: «و این یجمعنا و ایاکم فی زمرة جدکم محمّد (ص) ما وشما در زمره‌ی جد بزرگوارتان حضرت محمد که درود خدا بر او و آلش باد، گردآورد».
این
درخواست برای روز قیامت نیست؛ زیرا بهشت و مزایای آن در بخش‌های بعدی این
زیارت نامه مطرح‌شده است، بلکه برای ظهور امام زمان (عج) است. بر اساس
عقیده رجعت، معصومین علیهم‌السلام در زمان ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام به
دنیا برمی گردند. همراه بودن با امام مهدی علیه‌السلام به‌منزله همراه بودن
با سایر ائمه علیهم‌السلام و قرار گرفتن در زمره پیروان حضرت محمد صلی
الله علیه و آله است.
[۱] مستدرک السفینه البحار، علی نمازی شاهرودی، ج ۸، ص ۲۶۱
[۲] عیون الأخبار الرضا، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۲۶
[۳] الحیاه السیاسیة الإمام رضا علیه‌السلام، جعفر مرتضی عاملی، ص ۴۲۸
[۴] علّامهٔ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۵۷، باب ۳۶، ص ۲۱۶
[۵] ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات (الأشعثیات)، ص ۱۹۴
[۶] اعلام النساء، ص ۶۹۲، بارگاه معصومه تجلیگاه فاطمه زهرا، سیدجعفر میر عظیمی، ص ۳۵ - ۴۳
[۷] ریاحین الشریعه، ذبیح الله محلاتی، ج ۵، ص ۳۵
[۸] سوره اسراء، آیه ۷۹
[۹] بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۲۸، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳
[۱۰] بحار الانوار، ج۴۸ ، ص۳۱۶
[۱۱] همان، ج ۴۸، ص ۳۱۷ و ج ۹۹، ص ۲۶۷؛ عیون الاخبار الرضا علیه‌السلام، ج ۲، ص ۲۹۹
[۱۲] زبدة التصانیف، ج ٦، ص ١٥٩، به نقل از کریمه اهل‌بیت، ص ٣
[۱۳] علامه مجلسی در بحارالانوار ج ۱۰۲، ص ۲۶۶، این زیارت‌نامه را از امام زمان نقل نموده است.
[۱۴] مفاتیح‌الجنان؛ دعای روز جمعه، دعای نیمه شعبان، زیارت حضرت صاحب الامرعلیه السلام و ....
[۱۵] سوره احزاب، آیه ۴۶: «و داعیا الی الله باذنه و سراجاً منیرا»
[۱۶] نجم الثاقب، ص ۱۲۴
[۱۷] بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۷؛ روزگار رهایی، ج ۱، ص ۱۵۱
[۱۸] نجم الثاقب، ص ۶۸. در دعای توسل نیز می گوییم: «یا حجة الله علی خلقه»
[۱۹] بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۲
[۲۰] الارشاد، شیخ مفید، ص ۳۴۳
[۲۱] مدینة البلاغة، ج ۱، ص ۲۳۲؛ او خواهد آمد، ص ۱۰؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۰
[۲۲] بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸؛ ینابیع المودة، ص
