خودآزمایی های نمونه درس یازدهم :
1- از حیث ساختار و محتوا (درون مایه ) قطعه را تعریف کنید .
قطعه شعریست حداقل دو بیت که معمولا مطلع آن مصرع نیست و مصرع های زوج آن هم قافیه اند ودرآن موضوع خاصی مطرح می شود . درون مایه ی قطعه معمولا نطالبی اخلاقی ، تعلیمی ، حکایت ، مدح ، هجو ، تقاضا و .... است .
2- تخلص انوری در آغاز چه بود؟ آیا شاعرانی را میشناسید که بیش از یک تخلص داشتهاند؟
انوری در آغاز شاعری «خاوری» تخلص میکرد.بله ـ خاقانی که در آغاز «حقایق» تخلص میکرد، فروغی بسطامی، غزل سرای معروف قرن سیزدهم که ابتدا «مسکین» تخلص میکرد.
3- بیت: «هفت سالم بسود سو و دهک / پس از آنم سه سال قلعه ی نای» از کیست و به چه مسئله ای اشاره دارد؟
از مسعود سعد است و به زندان شدن او در قلعههای سو و دهک و نای اشاره دارد.
4- گفته اند : « اوپیامبری درادب فارسی است که در همه ی عمر جز ستایش و نکوهش چیز دیگری بر وی الهام نشده است .»این توصیف در باره ی کیست و مبین چه نکته ای است ؟
انوری ، بیانگر قدرت شاعری اوست که برخی اورا هم پایه ی سعدی وفردوسی دانسته اند.با این حال شعراوفقط آمیزه ای از مدح وهجو است که تمام توان شعری خود را صرف ستایشگری و بدزبانی کرده است .
دانستنی‌های مربوط به درس یازدهم
1 دورهی دوم فرمانروایی سلجوقیان چه زمانی را در برمی‌گرفت؟ نیمه‌ی اول سده‌ی ششم هجری
2 مضمون های شعری دورهی انوری چه موضوعاتی بود؟ مدح و وصف
3 قالب‌های اصلی شعر در دورهی انوری چه بود؟ قصیده و غزل
4 سبک شعری دورهی انوری چه بود؟ سبک عراقی
5 انوری را هم پایه کدام شاعران دانسته‌اند؟ فردوسی و سعدی
6 تخلص انوری در آغاز شاعری چه بود؟ خاوری
7 شهرت انوری به کدام نوع شعر است؟ قصیده
8 سه مضمون عمده‌ی شعر انوری چیست؟ ستایش بزرگان، وصف طبیعت و هجو مخالفان
9 حبسیه چگونه شعری است؟ شعری است که در زندان سروده می‌شود.
10 مسعود سعد چند سال از عمر خود را در زندان گذراند؟ بیست سال
11 شهرت مسعود سعد در شاعری درگو سرودن چه نوع شعری است؟ حبسیه
12 بیت هفت سالم بکوفت سود و دهک / پس از آنم سه سال قلعه‌ی نای از کدام شاعر است؟ مسعود سعد
13 پس از قصیده، انوری در سرودن کدام قالب شعری پیشگام بوده است؟ قطعه
14 کدام شاعر دربار سلطان ابراهیم، موجبات گرفتاری و زندانی شدن مسعود سعد را فراهم آورد؟ راشدی
15 قصیده‌ی نامه‌ی اهل خراسان که در آن به غارت خراسان اشاره شده است، از کیست؟ انوری
16 کدام شعر انوری به چند زبان بیگانه ترجمه شده است؟ نامه‌ی اهل خراسان
17 ورود لغات و ترکیبات متعدد از لهجه‌های محلی به زبان فارسی دری از ویژگی‌های کدام سبک است؟ سبک عراقی
18 چرا سیاست کلی سلاجقه بر حمایت از شعر و ادب فارسی استوار نبود؟ به دلیل بیگانگی با فرهنگ و زبان ایرانی
19 زبان شعر در دورهی انوری نسبت به دوره های گذشته چگونه است؟ عموماً پخته و نرم‌تر و رام‌تر است.
خودآزمایی های نمونه درس دوازدهم :
1- عمده شهرت جمالالدین عبدالرزاق به سبب سرودن کدام شعر است؟ موضوع آن چیست؟
ترکیب بندی است که در نعت و ستایش پیامبر گرامی اسلام سروده شده است .
2- «خلاّق المعانی» یعنی چه؟ چه کسی و چرا بدین لقب نامیده شده است؟
خلاق المعانی یعنی کسی که به خلق معانی تازه میپردازد.کمالالدین اصفهانی چون وی در خلق و آفرینش معانی تازه دستی توانا داشته، بدین لقب نامیده شده است.
3- عصر و دورهی کمالالدین اسماعیل مصادف با چه واقعهای است؟ سرانجام وی چه بود؟
مصادف با دوره پرآشوب حمله مغول است. سرانجام وی به دست مغولان در سال 635 هجری به قتل رسید.
دانستنی‌های مربوط به درس دوازدهم
1 نامدارترین چهره‌ی شعر و ادب فارسی اصفهان در سده‌ی ششم هجری کیست؟ جمالالدین عبدالرزاق
2 مضامین اخلاقی به کار رفته در شعر جمالالدین عبدالرزاق به شیوه‌ی کدام شاعر است؟ سنایی غزنوی
3 ترکیب بند معروف جمالالدین عبدالرزاق در چه موضوعی سروده شده است؟ در نعت و ستایش پیامبر گرامی اسلام
4 خلاق‌المعانی لقب کدام شاعر است؟ کمالالدین اصفهانی
5 کدام واقعه‌ی مهم در روزگار زندگی کمالالدین اسماعیل در جریان بود؟ حمله‌ی مغولان به ایران
6 چرا به کمالالدین اسماعیل لقب خلاق‌المعانی دادند؟ وی در خلق معانی تازه دستی توانا داشت.
7 مطلع ترکیب‌بند ای از بر سدره شاهرات / وای قبّه‌ی عرش تکیه‌گاهت از کیست؟ جمالالدین عبدالرزاق
8 سرانجام کار کمالالدین اسماعیل چگونه بود؟ به دست مغولان به قتل رسید.
9 تقلید از جمالالدین عبدالرزاق سنایی در چه حدی است؟ در این شیوه به پای سنایی نرسیده و کارش اصالت چندانی ندارد.
10 ترکیب بند جمالالدین عبدالرزاق از نظر زبان و بافت شعری، چگونه است؟ استوار و سنجیده
دانستنی‌های مربوط به درس سیزدهم
1 کدام نوع نثر، در سده‌ی ششم و هفتم، اهمیت و گشترش یافت؟ نثر صوفیانه
2 عین‌القضات از محضر چه کسانی درس آموخت؟ حکیم عمر خیام و شیخ احمد غزالی
3 وزیر دسیسه‌گر سلطان سنجر، که فتوای قتل عین‌القضات را گرفت، چه نام داشت؟ ابوالقاسم درگزینی
4 اساسیترین اندیشه‌ها و آرای صوفیانه عین‌القضات را در کدام آثار وی میتوان جست و جو کرد؟ یزدان شناخت، تمهیدات
5 سبک نگارش نامه‌های عین‌القضات، چگونه است؟ ساده، روان و بی‌تکلف و در عین استشهاد به آیات قرآنی و اشعار پارسی و تازی
6 شیخ اشراق لقب کیست؟ شهاب‌الدین یحیی سهروردی
7 عمده‌ترین کار سهروردی در مسیر بنیان‌گذاری فلسفه‌ی اشراق چه بود؟ پیوند میان فلسفه و عرفان
8 چه کسی فرمان قتل سهروردی را صادر کرد؟ صلاح الدین ایوبی، فرمانروای مصر و شام
9 حکمت خسروانی چگونه عقایدی بود؟ مجموعه‌ی افکار و عقاید فلسفی ایرانیان قدیم و مخصوصاً حکمت دورهی شاهان ساسانی بود.
10 آثار فارسی شیخ اشراق به چه شیوه‌ای بیان شده است؟ تمثیلی و ادبی
11 کتاب اسرارالتوحید اثر کیست و درباره‌ی چه کسی است؟ محمد بن منور، شیخ ابوسعید ابوالخیر
12 نویسنده‌ی کتاب سمک عیار کیست؟ فرامرز بن خداد ارجانی
13 کدام کتاب را ازرقی هروی به نظم کشیده است؟ سندبادنامه
14 اصل کتاب سندبادنامه متعلق به کدام کشور است؟ هندوستان
15 چه کسی سندبادنامه را به نثری فنی و آراسته به امثال و اشعار پارسی و تاری درآورد؟ ظهیری سمرقندی
16 کشف‌الاسرار و عدة الابرار درباره‌ی چه موضوعی است و مؤلف آن کیست؟ تفسیر قرآن ابوالفضل رشیدالدین میبدی
17 تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی چه نام دارد؟ روضه‌الجنان
18 کدام عصر را باید عصر تفسیرنویسی نام‌گذاری کرد؟ نیمه‌ی اول سده ششم هجری
19 کتاب سمک عیار در چه قرنی نوشته شده است؟ قرن ششم
خود آزمایی های نمونه بخش هفتم :
1- انوری را مبدع چه نوع شعری دانسته اند ؟غزل های عاشقانه .
2- چه کسانی را می توان از پیشروان سبک موسوم به عراقی دانست ؟
انوری ، مسعودسعدسلمان ، کمال الدین اصفهانی ،عبدالرزاق
3- به نظرشما آیا تقسیم بندی انواع شعر و نثر به نام مناطق ( عراقی ، خراسانی و ... ) شیوه ی درستی است ؟
خیر ، زیرا همه ی شاعران سبک عراقی در عراق عجم نمی زیستند .
خودآزمایی های نمونه درس سیزدهم :
1- اساسیترین اندیشههای صوفیانه عین القضات را در چه آثاری میتوان جست و جو کرد؟
رسالههای یزدان شناخت و تمهیدات.
2- شیوه و سبک نویسندگی عین القضات چگونه است ؟
ساخت نوشته های او بر پایه ی سادگی و بی تکلفی استوار است ودر پاره ایی از نوشته های عین القضات شعر و شعور به هم آمیخته وکلمات و جملات زرین و به یاد ماندنی ایجاد کرده است و در نوشته های خود اشعار زیادی از دیگران و برخی رباعیات عارفانه از خود و هم چنین آیات قرآنی به استشهاد آورده است .
3- اندیشههای شیخ اشراق بیشتر از چه مایه میگرفت؟
از تفکر ایرانی و حکمت خسروانی مایه میگرفت.
4- اسرارالتوحید اثر کیست؟ چند باب دارد و موضوع آن چیست؟
اثر محمدبن منور ـ سه باب دارد ـ موضوع آن درباره گفتار و رفتار و حالات شیخ ابو سعید ابوالخیر عارف برجسته قرن پنجم است.
5- ارزش ادبی سمک عیّار را بررسی کنید .
این کتاب باشیوه ی داستان در داستان تدوین شده است که داستان های آن با یکدیگر ساخت و پیوندی استوار دارند.و یکی از بهترین داستان های فارسی در دوران گذشته به حساب می آیددر این داستان اشعاری از شاعران پیشین فارسی مانند عیوقی و فردوسی آمده است .
خودآزمایی های درس چهاردهم:
1- سند باد نامه را چه کسی تحریر کرده است ؟ اصل این اثر متعلق به کدام قوم است و مؤلّف آن کیست ؟
ظهیری سمرقندی ، هند ، مؤلف آن سندباد حکیم هندی است .
2- خصایص نثر دینی چیست ؟
سادگی و نزدیکی آن به زبان عامه ، بهره گیری از مضامین دینی و داستان های مذهبی ، استشهاد به آیات و احادیث .
3- کدام اثر را قدیم ترین و مهم ترین تفسیر شیعه دانسته اند ؟ مولف این اثر کیست ؟
روض الجنان و روح الجنان ، مولف آن حسین خُزاعی نیشابوری معروف به شیخ ابوالفتوح رازی .
4- موضوع و محتوای ترجمان البلاغه چیست ؟در زمینه ی علم بلاغت ( معانی و بیان و بدیع )توشته شده است .
5- موضوع کتاب کلیله و دمنه چیست ؟ سبک آن چگونه است ؟
موضوع کتاب حکمت ، سیاست و اخلاق است که به شیوه ی تمثیل و داستان از زبان حیوانات ، به ویژه دو شغال به نام های کلیله و دمنه نقل می شود. کتاب دارای اسلوب عالی و آراستگی زبان و مفردات کم نظیر است .نویستده دراین کتاب به سجع و موازنه و آوردن اشعارو امثال فارسی و عربی و آیات و احادیث پرداخته است وبسیاری از منتقدان کار او را سرآغاز نثرفنی فارسی می دانند و کتاب وی را نمونه ی عالی این سبک به شمار آورده اند.
دانستنی‌های مربوط به درس چهاردهم
1 از جمله کهن‌ترین و استوارترین کتاب‌ها در زمینه‌ی علم بلاغت کدام کتاب است؟ ترجمان البلاغه
2 مؤلف کتاب ترجمان البلاغه کیست؟ محمد بن عمر رادویانی
3 کتاب ترجمان البلاغه در کدام قرن نوشته شده است؟ نیمه‌ی دوم قرن پنجم
4 موضوع کتاب حدائق السحر چیست؟ مباحثی از علم معانی و بیان و صنایع لفظی و معنوی
5 نوسینده کتاب حدائق السحر کیست؟ رشید الدین وطواط
6 پرآوازه‌ترین کتاب در قلمرو علوم ادبی فارسی، کدام کتاب است؟ المعجم
7 کتاب المعجم چند بخش است؟ دو بخش
8 مؤلف کتاب المعجم کیست؟ شمس قیس رازی
9 مؤلف کتاب مجمل التواریخ کیست؟ مؤلف کتاب نامعلوم است.
10 شیوه‌ی انشای کتاب مجمل التواریخ چگونه است؟ از نظر سادگی و داشتن واژه‌ها واصطلاحات کهن فارسی، دست کمی از نوشته‌های قرن چهارم ندارد.
11 موضوع کتاب تاریخ بیهق چیست؟ سرگذشت شهرها و مناطق جغرافیایی و شخصیت‌های علمی و ادبی تاریخ
12 نوسینده کتاب تاریخ بیهق کیست؟ ابوالحسن علی بن زید بیهقی معروف به ابن فندق
13 کتاب راحة الصدور در چه قرنی نوشته شده است و مؤلف آن کیست؟ پایان قرن ششم و آغاز قرن هفتم ، نجم‌الدین راوندی
14 چه کسی کتاب کلیله و دمنه را به عربی ترجمه کرد؟ ابن مقفع
15 کلیله و دمنه بهرام شاهی اثر کیست؟ ابوالمعالی نصرالله منشی
16 نام دیگر چهار مقاله چیست؟ مجمع النوادر
17 اصل کتاب مرزبان‌نامه به چه زبانی نوشته شده بود؟ زبان طبری (گویش مازندران قدیم)
18 نویسنده‌ی مرزبان‌نامه با اشنای فعلی آن کیست؟ سعدالدین ورامینی
19 گلستان چند باب دارد؟ هشت باب و یک مقدمه20
20 نثر کتاب گلستان چه گونه نثری است؟ نثر مسجع
خودآزمایی های نمونه ی بخش هشتم :
1- عیّاران کیستند ؟ دراین باره توضیح دهید .
گروهی از جوانمردان که صفات مردانگی و مردم نوازی و راست گویی را در فرهنگ ناحیه ی خود سیستان و خراسان در سده ی سوم ترویج و تبلیغ می کردند .
2- موضوع و محتوای المعجم چیست ؟ این اثر چه ارزش و جایگاهی دارد ؟
مشتمل بر دو بخش است : بخش اول در فن عروض و بخش دوم در علم قافیه و نقد شعر . پرآوازه ترین وبرجسته ترین کتابی است که درطول تاریخ حیات ادبی ایران در قلمرو علوم ادبی تألیف شده و تا روزگار ماهم حاکمیت و نفوذ خود را ازدست نداده است.
3- اصل کتاب مرزبان نامه به چه زبانی است و تألیف کیست؟
به زبان طبری و تألیف مرزبان بن رستم .
4- نام دیگر چهار مقاله و موضوع آن چیست؟
نام دیگر آن مجمعالنوادر است وموضوع آن چهار گفتار یا مقاله درباره دبیران و شاعران و منجمان و طبیبان است.
5- محتوا و مضمون حدائق السّحر چیست ؟
موضوع آن مباحثی ازعلم معانی و بیان و صنایع لفظی و معنوی کلام است .
6- ویژگی های عمده ی نثر سعدی را در گلستان ذکر کنید .
سعدی با پرداختی زیبا ، فشرده نویسی ، بهره وری از شعر، تمثیل و حکایت ، تنوع معانی و رنگارنگی و خوش آهنگی الفاظ ، دریافت های تیز بینانه از مسائل مهم اجتماعی و اخلاقی را در ظرفی آراسته ریخته و شیوه ای تازه در نویسندگی فارسی پدیدآورد.
7- گلستان شامل چه قسمتهایی است؟
گلستان شامل یک مقدمه و هشت باب است. به این ترتیب: در سیرت پادشاهان، در اخلاق درویشان، در فضیلت قناعت، درفواید خاموشی، در عشق و جوانی، در ضعف و پیری، در تأثیر تربیت و در آداب صحبت است .
خودآزمایی های نمونه درس پانزدهم :
1- سنایی در قصاید وغزلیات، بیش تر متوجه چه مضامینی است؟
در قصاید به زهد و حکمت و مضامین اخلاقی توجه دارد و در غزل به مضمون های عرفانی و الهامات ناشی از عشق واقعی به مبدأهستی توجه دارد.
2- چرا برخی تصورکردهاند، سنایی گرایش شیعی دارد؟
زیرا در پارهای از قطعات او، چنان شیفته و دلباخته اهل بیت و فضایل ائمه ی دین است. که همین امر سبب شده است که برخی وی را در زمره ی شاعران و مؤلفان شیعه قلمداد کنند.
3- مهم ترین مثنوی سنایی چه نام دارد ؟ دیگر آثار او را نام ببرید .
حدیقه الحقیقه یا الهی نامه و یا فخری نامه است . آثار دیگر : دیوان اشعار ، سیرالعباد الی المعاد ،طریق التحقیق ، کارنامه ی بلخ ، عشق نامه و مکاتیب سنایی .
4- تأثیر سنایی را بر دیگر شاعران ارزیابی کنید .
خاقانی در قصایدحکمت آموز و غزلیات زاهدانه ی خود بر طریق سنایی رفته و در نظم تحفه العراقین به حدیقه توجه داشته است .عطار غزل سرایی عرفانی به طرز سنایی را به کمال رسانیده و در نظم منطق الطیر خود به حدیقه ی سنایی نظر داشته است . مولانا که عطار را روح و سنایی را دو چشم او می دانست در پرداختن غزلیات شورانگیز دیوان شمس از پی سنایی و عطار رفته ، مثنوی معنوی خود را هم به اشاره ی مرید نامورش ،حسام الدین و برای جای گزین کردن آن در حلقه ی درس مریدان به شیوه ی الهی نامه سنایی به نظم در اورده است .
5- سنایی در نگاه مولوی چه جایگاهی دارد ؟
سنایی در نظر مولوی جایگاه ویژه ای دارد ؛ به نحوی که درغزلیات و مثنوی خودبه سنایی نظرداشت و وی را دوچشم بصیر معرفت می دانست .
6- درعصر مولوی ، کدام نوع ادبی بیش تر رواج دارد ؟ چند نمونه ذکر کنید .
ادبیات غنایی با مضامین عرفانی : حدیقه الحقیقه ، مخزن الاسرار ، منطق الطیر و مثنوی و معنوی .
7- رباعی یا ترانه بیش ترچه کاربردی دارد؟
مخصوص اندیشههای کوتاه و عمیق وتأملات فلسفی است .
8- در شعر عصر مولوی،پیشگامی از آن کیست؟سنایی
9- پایه اصلی اندیشههای خیامی، تأمل در چیست؟
تأمل در راز هستی و نیستی است و سرنوشت انسان .
دانستنی‌های مربوط به درس پانزدهم
1 در قالب رباعی، تکیه‌ی اصلی معنا در کدام مصراع است؟ مصراع چهارم
2 اندیشههای کوتاه و عمیق و تأملات فلسفی، معمولاً در کدام قالب شعری بیان می‌شود؟ رباعی
3 خیام در کدام قرن زیسته است؟ قرن پنجم و دهه‌های نخستین سده‌ی ششم
4 معاصران خیام وی را با کدام علوم می‌شناختند؟ حکمت، فلسفه، ریاضی، طب و نجوم
5 تعارضات و تعصب‌های سیاسی و مذهبی روزگار خیام را در کدام کتاب میتوان دید؟ سیاست‌نامه‌ی خواجه نظام‌الملک
6 مهم‌ترین مثنوی سنایی کدام کتاب است؟ حدیقة الحقیقة
7 نام دیگر کتاب حدیقة الحقیقة چیست؟ الهی نامه
8 موضوع کتاب سیرالعباد الی المعاد چیست؟ خلقت انسان و نفوس و عقل‌ها و موضوعات اخلاقی دیگر
9 شیوه‌ی بیان در کتاب سیرالعباد الی المعاد چیست؟ تمثیل
10 خاقانی در کدام اثر خود بر طریق سنایی رفته است؟ تحفة العراقین
11 عطار در منطق‌الطیر خود به کدام شاعر نظر داشته است؟ سنایی
12 بیت عطار روح و بود سنایی دو چشم/ ما از پی سنایی و عطار آمدیم از کدام شاعر است؟ مولوی
13 سنایی کدام تحول بزرگ را در شعر فارسی به وجود آورد؟ عرفان و عشق به خالق را وارد شعر کرد.
14 اوضاع شهر غزنین در سال‌های تولد سنایی چگونه بود؟ آوازه و شکوه دورهی اول حکومت غزنویان را نداشت.
15 عنوان نوشته ها و نامه‌های سنایی به نثر که به چاپ رسیده است، چیست؟ مکاتیب سنایی
16 کدام اثر مولوی به شیوه‌ی حدیقه‌ی سنایی سروده شده است؟ مثنوی معنوی
17 بلندترین و سرشارترین مثنوی‌های عرفانی، در کدام دوره سروده شده است؟ عصر مولوی
18 چرا مقدار زیادی رباعی به خیام نسبت داده شده است؟ چون هر کس اعتراض و تردیدی داشت و جرئت بیان آن را هم نداشت، آن را به خیام نسبت داده است.
خوآزمایی های درس شانزدهم :
1- چرا خاقانی را «شاعر صبح» نامیده اند؟
زیراخاقانی درتوصیف آسمان و شب وبه ویژه صبح وطلوع آفتاب ، دستی توانا دارد .
2- خاقانی در سبک بیان، بیشتر متأثر از کیست؟ : سنایی
3- عمده ترین شاخص های شعر خاقانی کدام اند ؟
شیوه ی خاص او بر پیچاندن معانی آشنا ، توصیف پدیده های طبیعی و آفریدن ترکیبات و تغییرات تازه استوار است .تشبیهات و استعاراتش گاه غریب و دیر فهم است .
4- گفته اند خاقانی آرزوی سفر به خراسان داشته است . آیا این آرزو برآورده شده است ؟ چرا اواین آرزو را درسر می پرواند ؟
خیر ، هدف او از این سفر معرفی هنر خود در سطحی گسترده تر بود ونیز چالش و رویارویی با شاعران خراسان .
5- در باره ی قصیده ی ایوان مداین و کسانی که بدین مطلب پرداخته اند ، چه می دانید ؟
خاقانی به هنگام بازگشت از سفر حج در مسیر راه خود به ویرانه های تیسفون ( کاخ کسری ) می رسد و قصیده ای در باره ی تاسف و تحسّر خود برای فروپاشی شکوه و عظمت دوره ی ساسانی می سراید.
6- این همه خودستایی و جنگ و ستیز با دیگران در شعر خاقانی مبین چیست ؟
به دوگونه می توان پاسخ داد : الف ) خودستایی او پیروی از یک سنت ادبی است که در اصطلاح ادبی « مفاخره » نام دارد .
ب) عدم درک درست شعر و شخصیت و گستره ی دانش او از سوی رقیبانش . اما برخی نیز این همه خودستایی را ناشی از عقده ی حقارت دانسته اند .
7- چه تفاوت عمده ای درکار نظامی هست که وی را از دیگر معاصران ممتاز می کند ؟
دارای سبک و روش جداگانه ای دارد ، او در نوآوری هایی که در قلمروترکیب و معنی و ساختار داستانی دارد وی را از دیگرمعاصران متمایز می کند . قالب ای عصر قصیده بود ولی او مثنوی غنایی را انتخاب کرد .
8- چه کسانی از نظامی تقلید کرده اند ؟ کدام یک موفق بوده اند ؟
امیر خسرو دهلوی ، خواجوی کرمانی ، جامی – امیرخسرودهلوی نسبت به دیگران توفیق بیشتری به دست آورد .
9- نظامی بیش تر از چه کسی تأثیر پذیرفته است ؟ رد پای مقابله با کدام شاعر در شعر وی دیده می شود ؟
نظامی در سرودن خسرو وشیرین از فخرالدین اسعد گرگانی ، در نظم اسکندر نامه از شاهنامه ی فردوسی و در مخزن الاسرار از حدیقه ی سنایی تأثیر پذیرفته است .هم چنین ردپای نوعی مقابله با فردوسی در اسکندرنامه کاملاً مشهود است .
دانستنی‌های مربوط به درس شانزدهم
1 تخلص اول خاقانی چه بود؟ حقایقی
2 تولد خاقانی در کدام شهر بود؟ شروان
3 خاقانی فنون شاعری را از کدام شاعر آموخت؟ ابوالعلای گنجوی
4 خاقانی تخلص خود را از نام چه کسی گرفت؟ خاقان منوچهر، حاکم شهر شروان
5 کهن‌ترین سفرنامه‌ی منظوم حج از کیست؟ خاقانی
6 سفرنامه‌ی منظوم حج خاقانی چه نام دارد؟ تحفة العراقین
7 نام کتاب منثور خاقانی چیست؟ منشآت
8 پنج دفتر شعر نظامی به چه نام‌هایی معروف است؟ خمسه یا پنج گنج
9 موضوع کتاب مخزن‌الاسرار چیست؟ زهد و حکمت و عرفان
10 مخزن الاسرار به پیروی از کدام کتاب نوشته شده است؟ حدیقة الحقیقة
11 دومین مثنوی نظامی چه نام دارد؟ خسرو و شیرین
12 موضوع داستان لیلی و مجنون چیست؟ ماجرای دل‌باختگی قیس از قبیله‌ی بنی عامر بر لیلی دخترک هم‌سال او که به ناخواه به عقد ابن سلام درآمده است.
13 نام دیگر کتاب هفت پیکر چیست؟ هفت گنبد و بهرام نامه
14 دو بخش کتاب اسکندرنامه چه نام‌هائی دارد؟ شرف‌نامه و اقبال‌نامه
15 نخستین بار چه کسی درادب فارسی به داستان سرایی پرداخت؟ فخرالدین اسعد گرگانی
16 کتاب مخزن‌الاسرار در چند مقاله سروده شده است؟ بیست مقاله
17 نظامی در سرودن آثار خود، به جز حدیقه‌ی سنایی به کدام کتاب دیگر نظر داشته است؟ شاهنامه‌ی فردوسی
18 کدام شاعر در دورهی خاقانی، مردم اصفهان را هجو کرده بود؟ مجیرالدین بیلقانی
19 علت نامیده شدن خاقانی به شاعر صبح چیست؟ خاقانی در توصیف صبح و طلوع آفتاب، دستی توانا دارد.
خودآزمایی های نمونه درس هفدهم :
1-موضوع و محتوای مختارنامه و قالب آن چیست ؟
موضوع آن عرفان و قالب آن رباعی است .
2- جایگاه عطار را در ادب ایران چگونه ارزیابی می کنید ؟
او راه رسیدن به اوج عارفانه ای را که در مثنوی و غزلیات شمس بود هموار کرد و خود به کمال معرفت دست یافت .
3- در مورد داستان ملاقات عطار و مولوی چه می دانید ؟
دربرخی از تذکره ها آمده است که به هنگام هجرت بهاء ولد و اعضای خانواده اش از بلخ به سوی ممالک اسلامی درآن روزگار،گذر آن ها به نیشابور می افتد و با شیخ فریدالدین عطار ملاقات و دیداری داشته اند . در این دیدار عطار به پدر مولوی توصیه می کند که در پرورش و بالندگی فکر و اندیشه و شخصیت فرزندش ( جلال الدین محمد مولوی ) بسیار بکوشد . در ضمن کتاب الهی نامه ی خود را نیز به رسم یادبود به جلال الدین هدیه می دهد .
4- آثار بسیاری به عطار نسبت داده اند . کدامین این آثار متعلق به عطار است ؟
دیوان عطار ، منطق الطیر ، الهی نامه ، مصیبت نامه ، مختارنامه ، تذکره الاولیا .
5- مهم ترین حادثه ی زندگی مولوی چیست ؟
درسال 642 ه.ق مردی ژولیده موی و شوریده سر ، موسوم به شمس تبریزی که از بسیاری سفر و بی قراری که داشت ، وی را شمس پرنده و آفاقی ( به معنی هر جا گرد ) نیز می گفتند، گذارش به قونیه افتاد آشنایی با شمس به یک باره سرنوشت و درس و وعظ و مریدان و شاگردان جلال الدین را دگرگون کرد .
6- زندگی مولوی را به چند دوره می توان تقسیم کرد ؟
دوره ی پیش از آشنایی با شمس و سرگرم بودن به تدریس و مدرسه و دوره ی دوم ، دوران عشق و شوریدگی عرفانی که با ملاقات شمس آغاز می شود و تا واپسین لحطات حیات وی ادامه می یابد .
7- مهم ترین و پرآوازه ترین زاده ی طبع جلال الدین محمد مولوی چیست ؟ کتاب مثنوی و معنوی .
8- جایگاه وشأن مولوی را در میان شعرای ایران چگونه ارزیابی می کنید ؟
مولوی بزرگ ترین شاعرعرفانی ایران به شمار می رود ، همان گونه که فردوسی بزرگ ترین شاعرملی ایران آفریننده ی حماسه ی بزرگ محسوب می سود . مولوی عظیم ترین حماسه ی عرفانی را آفریده است .
9-در مورد شعر جوششی و کوششی و پیوندی چه می دانید ؟ شعر مولوی از کدام نوع است ؟
شعر جوششی ، شعری است که از عمق جان و درون شاعر بر می آید . و شعر کوششی ،شعری است که سرایش آن بیشتر بر پایه یآموخته ها و به کارگیری قواعد شعری صورت می گیرد . و شعر پیوندی ، آمیزه ای از شعر جوششی و کوششی است . غزل های شمس نمونه ی شعر جوششی است .
دانستنی‌های مربوط به درس هفدهم
1 عطار در کجا چشم به جهان گشود؟ در قریه‌ی کدکن نیشابور
2 مهم‌ترین و برجسته ترین اثر عطار چیست؟ منطق‌الطیر
3 منطق‌الطیر عطار در کدام قالب و به چه شیوه‌ای سروده شده است؟ منطق‌الطیر مثنویاست و بر شیوه‌ی تمثیلی سروده شده است.
4 منطق‌الطیر داستان چیست؟ داستان گروهی از مرغان که به طلب سیمرغ می‌روند.
5 مراحل هفت‌گانه‌ی عبور مرغان برای رسیدن به سیمرغ به کدام داستان شباهت دارد؟ هفت‌خان رستم
6 محتوای کتاب الهی‌نامه چیست؟ گفت و شنود پدری با پسران خود درباره‌ی چیزهایی که حقیقت آن با آن چه عامه‌ی مردم از آن می‌فهمند، تفاوت دارند.
7 رباعیات عطار در کدام مجموعه گرد آمده است؟ مختار نامه
8 اثر منثور عطار چه نام دارد؟ تذکرة‌الاولیا
9 کدام اثر عطار را میتوان حماسه‌ی عرفانی نامید؟ منطق‌الطیر
10 در منظومه‌ی مصیبت نامه شیخ نیشابور خواننده را به چه امری توجه می‌دهد؟ خواننده را توجه می‌دهد که فریفته‌ی ظاهر نشود و از ورای ظواهر، به حقیقت پی ببرد.
11 نخستین پیر و مرشد مولانا جلال الدین چه کسی بود؟ برهان‌الدین بن محقق
12 مهم‌ترین حادثه‌ی زندگی مولوی چیست؟ آشنایی یا شمس تبریزی
13 چه کسی مولوی را به سرودن کتاب عظیم مثنوی برانگیخت؟ حسام‌الدین چلبی
14 مثنوی معنوی چند دفتر وچند بیت است؟ شش دفتر و بیست و شش هزار بیت
15 مجالس سبعه شامل چه مباحثی است؟ شامل هفت مجلس است و سال‌هایی را که جلال‌الدین به منبر می‌رفته، بیان کرده است.
16 نی نامه به کدام بخش از مثنوی اطلاق می‌شود؟ هجده بیت اول مثنوی
17 غزل‌های مولوی ، به چه نام‌هایی معروف گشته است؟ دیوان کبیر یا کلیات شمس تبریزی
18 پس از غیبت شمس تبریزی، مولوی چه کسی را نایب و خلیفه‌ی خویش کرد؟ صلاح‌الدین زرکوب
19 کتاب طبقات الصوفیه اثر کیست؟ عبدالرحمان سلمی
20 در کتاب تذکرة الاولیا حکایات مربوط به چند تن ز اولیا و مشایخ تصوف نقل شده است؟ نود و هفت تن
خودآزمایی های نمونه ی بخش نهم :
1-اثری از خاقانی را که ره آورد سفر وی است ، معرفی کنید . تحفه العراقین .
2- یک نمونه شعر خاقانی و شاعران بیش از وی را از نظر سبکی مقایسه کنید .
شعر « ایوان مداین » یا « خوناب جگر » را با شعر « دیار یار » معزی یا « خزانیه » منوچهری می توان مقایسه کرد . سبک دو قطعه شعر از خاقانی سبک عراقی است ، درحالی که سبک دو قطعه شعر معزی و منوچهری خراسانی است .
3- در شعر خاقانی نشانه هایی از وضع زندگی و احوال وی می توان دید .نمونه هایی را ذکر کنید.
وقتی اشعارپر طمطراق و چکامه های پردرد و داغ خاقانی را می خوانیم او را مردی نازک دل و زودرنج می یابیم که چون از چیزیا کسی برآشفته می شود نمی تواند خشم آتشین خود را فرو خورد و با خودداری و شکیبایی ، آبی بر آتش طبع فرو ریزد . قصیده« ترسائیه » ی او به مسیحی بودن مادر وی اشاره دارد و قصیده ی « خوناب جگر » به مرگ فرزندش و اندوه او در این حادثه .دیوان مشکل و شعر دشوار و دیریاب خاقانی در واقع چیزی جز بازتاب اندیشه و زندگی پرفراز و فرود او نیست .
4- شخصیت نظامی در یک تحلیل چه تصویری از وی به دست می دهد ؟
نظامی شاعری مبتکر و صاحب سبک و آزاده است که به دلیل برخورداری از شخصیت مستقل و به دور از دربار ، شعرش نغز و دلکش وبرآمده از جان است .
5- سرانجام عطار نیشابوری چه شد ؟
سال فوت عطار به درستی معلوم نیست برخی نوشته اند که او در حمله خانمان سوز مغول به نیشابور کشته شد .
6- سبک بیان عطار در منطق الطیر چگونه است ؟ این اثر از کدام نوع به شمار می رود ؟
سبک عراقی و از آثار عرفانی و مثنوی های تمثیلی فارسی و یک اثر نمادین است .
7- سبک بیان عطار در تذکره الاولیا چگونه است ؟
ساده و دل انگیز و خالی از تکلّف است و در مقدمه ی احوال هریک از مشایخ جملاتی به نثر مسجع دارد .
8- موضوع مکاتیب مولوی چیست ؟
مجموعه ی نامه هایی است که مولانا به این و آن نوشته است .
9- در ادب عرفانی « پیر » کیست و چه جایگاهی دارد ؟
برترین شخصیت عرفانی است که خود مدارج سلوک و طریقت عرفانی را گذرانده است و سالکان طریقت و مریدانش در راه کسب معرفت الهی از وی پیروی می کنند .
10- نقش عطار را در آثار مولوی چگونه ارزیابی می کنید ؟
منطق الطیر و الهی نامه در سرودن مثنوی تأثیرگذار بوده است چون برای مدت ها مریدان مولانا در حلقه ی درس خود منطق الطیر وحدیقه را می خواندند وتکرار مضامین و تندیشه های عرفانی عطار در کنار مثنوی او نقشی دست کم زمینه سازدرآثار وی داشت.
خودآزمایی های نمونه درس هیجدهم:
1- چرا سعدی رافرمانروای ملک سخن میدانیم؟
به اعتبار استادی مسلم او در شعر ونثر و خلق آثاری شگرف مانند گلستان و بوستان این شاعر و نویسنده را فرمانروای ملک سخن میدانیم.
2-در مورد تخلص سعدی چه میدانید؟
بنا بر قول مشهور باید از نام سعدبن ابی بکر، اتابک سلغُری، زمان خود گرفته باشد یا به علت انتساب اجدادش به قبیله بنی سعد. از قبایل مشهور عصر پیامبر، این نام در واقع نام خانوادگی او بوده است.
3- غزل سعدی عموماً چه مضمونی دارد ؟
عشق و دموز عاشقی و معیارهای زیبا پسندانه .
4- ملاقات با کدام عارف در زندگی امیرخسرونقش موثری داشته است ؟
نظام الدین اولیاءعارف پرآوازه دهلی .
5- آثار امیرخسرو را معرفی کنید . در باره ی ابتکار یا اقتباس و تقلید وی بحث کنید .
دیوان شعر ، خمسه شامل ( مطلع الانوار ، شیرین و خسرو ، مجنون و لیلی ، آیینه ی اسکندری ، هشت بهشت ) مثنوی خضرخان و دولرانی ، هم چنین کتاب منثور او با نام « اعجاز خسروی » امیر خسرو در شعر بیشتر از مقلدان نظامی به شمار می آید. میزان ابتکار او در داستان ها از حد همان نام هایی که برای کتاب هایش برگزیده است ، فراتر نمی رود .
6- درباره ی سبک عراقی و بزرگان و نام آوران این سبک چه می دانید ؟
سبک عراقی از اواخر قرن ششم پدید آمد . انوری و کمال الدین اصفهانی و سیدحسن غزنوی در تحول سبک از خراسانی به عراقی نقش عمده داشتند .برخی از نام آوران این سبک : سعدی ، مولوی ، حافظ ، فخرالدین عراقی و .... .
دانستنی‌های مربوط به درس هجدهم
1 در عصر سعدی کدام دو عامل باعث گسترش زبان و فرهنگ فارسی به بیرون از مرزهای ایران بود؟ جنگ‌های صلیبی و یورش تاتار
2 در عصر سعدی، کدام نوع شعر، رونق و اعتبار یافت؟ غزل
3 مصراع جهان در هم افتاده چوی موی زنگی اشاره به کدام رویداد تاریخی دارد؟ یورش مغولان به ایران
4 نام دیگر کتاب بوستان چیست؟ سعدی نامه
5 بوستان چند باب دارد؟ ده باب
6 غزلیات سعدی شامل چند بخش است؟ چهار بخش
7 قالب شعری بوستان چیست؟ مثنوی
8 پس از وفات سعدی، چه کسی کلیات وی را تدوین کرد؟ ابوبکر بیستون
9 زبان و فرهنگ فارسی، از چه زمانی در شبه قاره‌ی هند شروع به گسترش کرد؟ از زمان لشگرکشی‌های محمود غزنوی
10 کتاب اعجاز خسروی اثر کیست؟ امیر خسرو دهلوی
11 نام کتابی از امیر خسسرو دهلوی که بر وزن و شیوه‌ی مخزن الاسرار نظامی سروده شده، چیست؟ مطلع الانوار
12 کتاب هشت بهشت امیر خسرو دهلوی، به تقلید از کدام کتاب نوشته شده است؟ هفت پیکر
13 مثنوی خضرخان و دولرانی اثر کیست؟ امیر خسرو دهلوی
14 خطابه و سخن‌رانی‌های سعدی، در کدام اثر وی گرد آمده است؟ مجالس پنج‌گانه
15 سعدی در رثای کدام خلیفه‌ی عباسی، مرثیه سروده است؟ مستعصم بالله
16 امیر خسرو دهلوی در محضر کدام عارف به سیر و سلوک عرفانی پرداخت؟ نظام‌الدین اولیا
17 چرا سعدی را فرمانروای قلمرو سخن فارسی نامیده اند؟ به علت استادی مسلم وی در شعر و نثر، او را فرمانروای ملک سخن فارسی نامیده‌اند.
18 مصراع همه قبیله‌ی من عالمان دین بودند از کدام شاعر است؟ سعدی
خود آزمایی های نمونه ی بخش دهم :
1-درعصر سعدی ، چه عواملی موجب گسترش زبان و فرهنگ فارسی در بیرون از مرزهای ایران شد ؟
وقوع دو حادثه مهم تاریخی یعنی ، جنگ های صلیبی میان مسیحیان و مسلمانان در آسیای صغیر و یورش تاتار که از حدود سال618 به داخل فلات ایران آغاز شد .
2- گفته اند همه نوع مضمون و موضوع وشعر و نثری سعدی هست.این مطلب نشانه ی چیست ؟
نشانه ی آن است که سعدی با داشتن جامعیت و اعتدال ، همه ی جنبه های فکر و فرهنگ ایرانی را در آثار خود گنجانده و از نظرهنری با رعایت ایجاز و روانی ، بلاغت سخن فارسی را به اوج رسانیده است .
3- چه کسانی در نثر از شیوه ی سعدی در گلستان تقلید کرده اند ؟
جامی در بهارستان ، قاآنی در پریشان ، فراهانی در منشآت.
4- امیرخسرو دهلوی بیش تر از کدام شاعر متأثر است ؟ نظامی .
5- نقش امیر خسرو را در معرفی زبان و فرهنگ ایرانی در شبه قاره چگونه ارزیابی می کنید ؟
یکی از چهره های بزرگ فارسی گوی دیار هند است که با آفرینش آثاری به تقلید از نظامی ، نقش بسیار مهمی درتوسعه و گسترش زبان و ادبیات فارسی در آن دیار داشته است .
