عوامل هشت گانه کنترل غرائز
در رابطه با کنترل
نیروها و غرائز انسان می توان هشت مهار که هرکس به نحوی به آن ها معتقد است را نام
برد:
1. عقل: گفته‌اند اگر عقل جامعه قوی شود، اگر عقل فرد آبیاری شده و شخص
بتواند حسن و قبح را از هم تمیز دهد، این عقل می تواند انسان را کنترل کند.
2.
علم: افلاطون در بیان خصوصیات مدینه فاضله اش می گوید اگر انسان عالم به صفات رذیله
و خوبی‌های فضایل انسانی را فهمید، همان علم میتواند او را کنترل کند.
3. وجدان
اخلاقی:که قرآن شریف از آن به عنوان نفس لوامه یاد کرده و معمولاً علمای علم اخلاق
و همچنین روانشناسان برای آن ارزش زیادی قائلند. قرآن هم برای آن ارزش فراوانی قائل
بوده و می گوید اگر وجدان اخلاقی بیدار بوده و در انسان کشته نشود،می تواند انسان
را کنترل کند. این سه نیرو، نیروهای درونی بود و از اینجا نیروهای بیرونی مطرح می
شوند.
4. تربیت: اگر فردی تربیت صحیح انسانی داشته باشد، میتواند خود یا جامعه
را کنترل کند. یعنی آن تربیت صحیح ، فرد و جامعه را می تواند کنترل کند.
5.
قانون: که معمولاًدنیای دیروز و امروز بر اساس آن میچرخد و می گویند قانون میتواند
این انسان را کنترل کرده تا افعال زشت از او سر نزند وبالاخره قانون میتواند مدینه
فاضله تشکیل بدهد.
6. نظارت ملی: یعنی همان امر به معروف و نهی از منکری است که
در اسلام مطرح است و این چنین گفته اند که اگر مردم نظارت بر یکدیگر داشته و گفتار
و کردار یکدیگر را کنترل کنند، این نظارت ملی می تواند نیروی کنترل کننده ای برای
انسان باشد.
7و8. ایمان: که بر دو قسم است. یک «ایمان مربوط به عقل» است، برهان
و استدلال است که به این ایمان در فلسفه می گوئیم «علم». علم به وجود خدا، به نبوت
، معاد و امامت، این علم از راه برهان پیدا می شود. مثلا برهان صدیقین ملاصدرا ،
وجود خدا را اثبات می کند. یا برهان نظم که آن از قرآن گرفته شده و اثبات وجود خدا
می کند یا حرکت جوهری او که معاد جسمانی را اثبات می کند. گفته اند اگر ایمان علمی
پیدا بشود، این نیرو می تواند نیروی کنترل کننده انسان باشد، برای اینکه اگر انسان
علم به مبدا و معاد حاصل کرد، آن علم به مبدا و معاد او را گرفته و کنترل می
کند.
قسم دوم که نیروی هشتم است، «ایمان عاطفی یا ایمان قلبی» و نه عقلی است. که
ایمان قلبی را از نظر فلسفه، «معرفت» می گویند و معنایش این است که آن ایمانی که
مربوط به عقل است، نمی تواند انسان را کنترل کند. آنکه می تواند، ایمانی است که
رسوخ در دل کرده و دل باور کرده باشد. گاهی عقل باور می کند که خدا هست. این باور
آیا می شود نیروی کنترل کننده باشد یا خیر؟ خیر، نمی تواند. گاهی عقل باور دارد که
معاد هست اما گاهی دل باور دارد. این باور غیر از باور عقل است که قرآن شریف به این
باور یقین می گوید.« اَللهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ ایماناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبی » نه
« تباشر به عقلی».
گفته اند آنکه می تواند نیروی کنترل کننده برای این حیوان دو
پا بوده و او را آدم کند، فقط و فقط نیروی هشتم است یعنی ایمان قلبی و ایمان عاطفی
. این ایمان از راه برهان از راه عمل پیدا می شود، این ایمان نیازمند ریاضت و ترک
گناه است تا اجتناب از گناه ، درخت ایمان را در دل ریشه دار کند. نماز شب، نماز اول
وقت، مخصوصاً اهمیت دادن به مستحبات و در میان مستحبات اهمیت دادن به خدمت به
دیگران، از ریاضت های این ایمان است. این اعمال درخت ایمانی که در دل روئیده شده
است را آبیاری کرده و ریشه آن را در دل رسوخ داده و می دواند.[1]
