مروری بر علل عدم تحقق وحدت مطلوب میان شیعه و سنی
وحدت یکی از عوامل اصلی بازیابی اقتدار جهان اسلام می باشد، در سایه وحدت و برادری اسلامی است، که عزت و عظمت جامعه اسلامی می تواند جلوه کند و مشکلات فراروی مسلمانان را حل کند، بدون شک رسیدن به وحدت اسلامی نیازمند عبور از موانع سخت داخلی و خارجی است. که با ایجاد بسترهای فکری، فرهنگی، رسانه ای و سیاسی در فضای کشورهای مسلمان می توان به این مهم دست یافت.
وحدت تنها به حوزه جهان اسلام مرتبط نمی شود بلکه بشر امروز بیش از هر چیزی نیازمند همگرائی و وحدت در مواجه با مسائل خود است.و توصیه های قرآن و روایات بیانگر اهمیت وحدت در حیات بشر در همه دورانها می باشد.
با توجه به سوال مطروحه که ناظر به بررسی آسیب شناسانه وحدت است . موضوع را باید در قالب چند بخش مورد بررسی قرار دهیم .
الف - موانع ایجاد وحدت:
1- اولین مانع در ایجاد وحدت و همگرائی ،هوی و هوس انسانها می باشد به این معنی که پیروی انسانها از خودخواهی، و خواهشهای نفسانی موجب تفرقه و جدائی مجموعه انسانها از همدیگر است. مولی امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این باره می فرمایند:( انما انتم اخوان علی دین الله مافرق بینکم الا خبث السرائر وسوء الضمائر )(3) لذا باید گفت اولین قدم در راه وحدت در واقع تزکیه نفس و خودداری از مطالباتی است که منشأ آن خودخواهی وخواسته خود را بر هر چیز مقدم داشتن است.
2- دومین مانع در راه ایجاد وحدت باورهای غلط است، برخی باورها و تلقین هایی که انسانها دارند و خود را تافته جدابافته از دیگران می پندارند موجب می شود تا زمینه برای گفتگو و تعامل با دیگران در آنها از بین برود ، بر این اساس هرگاه کسانی خود را اصل حق و حقیقت بدانند و دیگران را مظهر باطل بشناسند دیگر جایی برای همکاری و همگرائی باقی نمی ماند چنانکه در قرآن کریم راجع به این باور خرافی از سوی یهود و نصارا اشاره شده است :( وقالت الیهود و النصاری نحن ابناء الله واحباوه)(4) یعنی یهود ونصارا با دانستن خود به عنوان فرزندان خدا، خود را از دیگران برتر دانسته و حاضر به شنیدن هیچ حرف حقی نبودند.
3- سومین مانع ایجاد وحدت در جهان اسلام گرایشهای نژاد پرستانه و ملی گرایی بی منطق می باشد، طی یکی دو قرن گذشته تأکید بر عامل برتری نژادی در جهان اسلام ، موجب گردیده است تا بر عمق بحران هویت در میان ملل مسلمان افزوده شود (5) گرچه سیاستهای تفرقه افکنانه کشورهای استعمارگر غربی را در این زمینه نباید فراموش کرد اما جریانات ملی گرایانه در کشورهای عربی ، ترک و یا سایر اقوام مسلمان به عنوان یکی از موانع وحدت و همگرائی در جهان اسلام می باشد.
4- چهارمین مانع در راه وحدت تنگ نظری و کوته فکری می باشد، یکی از حوادث ناگوار در فضای فرهنگ و تمدن اسلامی جایگزینی تعصب و تقلید به جای عقلانیت و تفکر می باشد که می توان به نوعی از عوارض رکود فلسفه و علوم عقلی در جهان اسلام دانست و حضور مسلک اشاعره که وجهه عقل و فلسفه ستیزی داشتند در جهان اهل سنت و مشرب اخباری گری در تشیع موجب به بن بست رسیدن جریان تفکر در جهان اسلام گردیده و زمینه را برای ایجاد تنگ نظری ها و تبعیت کورکورانه از اختلافات بدون منطق گذشته فراهم کرده است.
5- پنجمین مانع در راه وحدت در دنیای اسلام عامل سیاسی است به این صورت که همواره استبداد داخلی و استعمار خارجی (6) برای ادامه روند سلطه ی خود بر ملتهای مسلمان، دست به اجرای سیاست های تفرقه افکنانه در کشورهای مسلمان زده اند، در طول تاریخ گذشته و در حال حاضر نمونه های فراوانی از رویکردهای تفرقه افکنانه در جهان اسلام از سوی دولت های مسلمان شاهد هستیم ، از باب مثال وضعیت فعلی کشور سوریه نمونه ای روشن از وجود سیاست های تفرقه افکنانه دولت های فاسد در جهان اسلام می باشد در حالیکه اختلافات سیاسی در این کشور می توانست از طریق مسالمت آمیز حل و فصل شود اما دخالت کشورهای دیگر به وسیله ارسال سلاح و تروریست به این کشور ناامنی و برادرکشی را به دنبال داشته است. همچنین کشور مسلمان لبنان نمونه ای دیگر از دخالت قدرتهای بزرگ در این کشور است که گروه ها و احزاب سیاسی بر اثر دخالتهای ابر قدرتها، همواره در فضای درگیری و کشمکش به سر می برند.
ب- راهکارهای تقویت وحدت و همگرائی در جهان اسلام
هر چند رفع موانع مذکور می تواند موجب وحدت و یکپارچگی در جهان اسلام شود امّا به صورت مشخص مواردی نیز ذکر می شود
1- اولین عامل ایجاد وحدت در جهان اسلام بازگشت به مشترکات است مسلمانان دارای زمینه ها و استعداد عظیم انسانی، فرهنگی و مادی هستند هماهنگ شدن این توان بزرگ در راستای حلّ مسائل و مشکلات مسلمانان نیازمند توجه به زمینه های همگرائی از سوی نخبگان است.
کتاب مقدس، پیامبر و کعبه مشترک(7) به عنوان بستر دینی و اعتقادی وحدت می تواند راهگشای بسیاری از مسائل باشد و همچنین منافع حیاتی مشترک در همه ی حوزه ها از جمله اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و تعریف و بازشناسی این منافع موجب می شود تا رویکردهای وحدت گرایانه در جهان اسلام تقویت شود.
2- دومین عامل برای ایجاد وحدت و همگرائی ، فاصله گرفتن کشورهای مسلمان از کشورهای غربی و سلطه گر می باشد تبعیت و همراهی برخی دولت های مسلمان با قدرتهای سلطه گر موجب گردیده است تا واگرایی در جهان اسلام ریشه ای و عمیق شود لذا تا زمانیکه سران کشورهای اسلامی به این باور نرسند، که بیگانگان و قدرتهای جهان خوار، تنها در راستای سلطه بر ملل مسلمان قدم بر می دارند ، امیدی به جداشدن سیاست آنان از دولتهای سلطه گر نیست.
3- سومین عامل وحدت زا: پرهیز از نقلهای تاریخی تفرقه افکن و نیز به انزوا کشانیدن جریانهای افراطی مخالف وحدت است، به طور طبیعی اختلافات امروزی در یک بستر تاریخی شکل گرفته اند و شقاق و اختلافات امروزی ریشه در نقلهای تاریخی دارد و تا زمانیکه این روایت های ضعیف تاریخی وجود دارد، نمی توان شاهد فضای برادری و همراهی در جهان اسلام بود. بنابراین چشم پوشی و گذر از این گذشته اختلاف انگیز می تواند زمینه را برای حضور گروههای افراطی و تندرو کم کند. هر چند لازم به ذکر است که منظور از وحدت ایجاد یک آئین و مذهب نیست و یا اینکه مثلا سنی شیعه شود و یا شیعه سنی شود بلکه می توان در عین حفظ باور و مذهب خود در راستای مشترکات حرکت کرد و جایگاه جهان اسلام را ارتقاء داد.
4- چهارمین عامل وحدت در جهان اسلام ایجاد یک گفتمان مشترک است که بستر آنرا برگزاری جلسات مشترک میان نخبگان، سیاسی ، فرهنگی، مذهبی و حتی اقتصادی دانست ، به طور طبیعی هر قدر که مراوده و ارتباط میان انسانها بیشتر باشد زمینه انس و الفت در میان آنان نیز افزایش پیدا می کند.
ایجاد مراکز علمی و پژوهشی مشترک، ایجاد رسانه های مشترک، و یا برقراری اتحادیه ها و کانون های تعامل و همکاری می تواند جهت دهنده جوامع اسلامی به سوی همگرائی باشد.
جمع بندی:
وحدت نیاز حیاتی جهان اسلام می باشد مخصوصاً در شرایط خطیر کنونی که سرعت تحولات بسیار زیاد است و اگر امروز از وحدت غفلت شود قطعاً آسیب های آن برای فردای مسلمانان بسیار جبران ناپذیر خواهد بود.
هر چند امروز جهان اسلام شاهد اختلاف و تفرقه است امّا ضرورت وحدت در بین مسلمانان و نخبگان امری پذیرفتنی است. همچنین باید گفت در بسیاری از موارد مساعی مشترک مسلمانان موجب حل شدن بسیاری از مشکلات گردیده است، گر چه کامل و کافی نبوده است، اما نشان دهنده اهمیت وحدت می باشد. به عنوان مثال کشور مسلمان عراق در مقطع اشتغال توسط آمریکا توانست با ایجاد وحدت و همگرائی در بین مذاهب و اقوام مختلف بر بسیاری از مشکلات دوران دیکتاتوری و اشغال فائق آید و در پایان باید گفت هر چند مشکلات فراوان در جهان اسلام وجود دارد ولی در سایه امید به بیداری و وحدت جهان اسلام، انشاالله شاهد آینده ای بهتری برای جهان اسلام خواهیم بود.
حدیث منتخب:
پیامبر اکرم (ص): مسلمانان با هم برادرند وخونهایشان همسان یکدیگر است وخون هیچ کس از خون دیگری ارزشمند تر نیست.(بحار الانوار،جلد67،صفحه 242)
معرفی کتاب:
1-امت اسلامی چالشها و امیدها:یوسف قرضاوی ،مترجم جهانگیر ولد بیگی،نشر احسان،1384
2-امامان شیعه و وحدت اسلامی ،علی اقا نوری ،نشر دانشگاه ادیان ومذاهب ،1388
3- وحدت اسلامی از دیدگاه قران وسنت ،سید محمد باقر حکیم ،نشر تبیان،1378
4- پیام وحدت ،محمد واعظ زاده،نشر مجمع تقریب،1383
5- سرگذشت تقریب یک فرهنگ یک امت،محمد تقی قمی،مترجم سید هادی خسرو شاهی،مجمع تقریب 1390
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- قرآن – آل عمران – آیه 64
2- نهج البلاغه.سیدرضی، ترجمه فیض الاسلام، نشر فقیه تهران-1377 – نامه مالک اشتر 993
3- نهج البلاغه همان خطبه 113
4- قرآن – مائده – آیه 18
5-اندیشه سیاسی عرب در دوره معاصر،انور عبدالملک،مترجم احمد موثقی ،نشر دانشگاه مفید سال 1388 صفحه 217
6-مقدمه ای بر ایدئولوژی سیاسی،رابرت اکلشال ودیگران،مترجم محمد قائد،نشر مرکز،1385 ،صفحه 213
7-جهان اسلام از دیدگاه امام خمینی (ره) تبیان ،تدوین علی داستانی نیارکی ،موسسه نشر اثار امام ،1378
