شب قدر در آیات و روایات
در باور مسلمانانشب قدر (به عربی: لیلة القدر) به صورت احتمالی : شب پیش از روز ۱۹ یا ۲۱ و یا ۲۳ ماه رمضان است [۱] که دو اتفاق و یک رویکرد بزرگ در این شب به وقوع می پیوندد :
دو اتفاق :
- نزول یک باره قرآن
- تقدیر زندگی یک ساله آینده انسان ها
یک رویکرد :
شب قدر در آیات و روایات
در باور مسلمانانشب قدر (به عربی: لیلة القدر) به صورت احتمالی : شب پیش از روز ۱۹ یا ۲۱ و یا ۲۳ ماه رمضان است [۱] که دو اتفاق و یک رویکرد بزرگ در این شب به وقوع می پیوندد :
دو اتفاق :
- نزول یک باره قرآن
- تقدیر زندگی یک ساله آینده انسان ها
یک رویکرد :
قرآن در آن شب (جدا از وحی تدریجی) همچنین به‌طور کامل بر محمد رسول الله نازل شده‌است.[۲] مسلمانان باور دارند که در این شب هر امر محکمی جدا می‌شود.[۳]بنابر آموزه‌های اسلامی خوابیدن در شب قدر مذموم و شب‌زنده‌داری در آن سفارش شده است و دعا و استغفار به علت توجه فوق العاده خدا به بندگان برای بخشایش گناهان آنان در این شب توصیه شده‌است.[۴] روز قدر هم به اندازه شب آن ارجمند است.[۵]
توضیح "شب قدر"
شب قدر را به معنی منزلت دانسته‌اند و بعضی دیگر آن را به معنی تنگی و گرفتاری دانسته‌اند. برخی نیز قدر را اندازه‌گیری و تقدیر امور معنی کرده‌اند.
در پاسخ این سؤال، که چرا این شب، شب قدر نامیده شده، سخن بسیار گفته اند، از جمله این که:
- شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده، که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین مى شود، شاهد این معنى در آیات 3 و 4 سوره «دخان» است که مى فرماید:
- إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَة مُبارَکَة إِنّا کُنّا مُنْذِرینَ * فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْر حَکیم :
- «ما این کتاب مبین را در شبى پر برکت نازل کردیم، و ما همواره انذار کننده بوده ایم * در آن شب که هر امرى بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین مى گردد».این بیان، هماهنگ با روایات متعددى است که مى گوید: در آن شب، مقدرات یک سال انسان ها تعیین مى گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور دیگر، در آن لیله مبارکه، تفریق و تبیین مى شود.البته، این امر هیچگونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسأله اختیار ندارد، چرا که تقدیر الهى به وسیله فرشتگان بر طبق شایستگى ها و لیاقت هاى افراد، و میزان ایمان، تقوا، پاکى نیت و اعمال آنها است. یعنى: براى هر کس آن مقدر مى کنند که لایق آن است، یا به تعبیر دیگر: زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده، و این نه تنها منافاتى با اختیار ندارد، که تأکیدى بر آن است.
- آن شب را از این جهت شب قدر نامیده اند که: داراى قدر و شرافت عظیمى است (نظیر آنچه در آیه 74 سوره «حج» آمده است: ما قَدَرُوا اللّه حَقَّ قَدْرِهِ: «آنها قدر خداوند را نشناختند»).
- به خاطر آن است که، قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والا قدر، و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل گردید.[۶]
پیشینه تاریخی شب قدر
حال این سؤال مطرح می شود که آیا شب قدر در امت هاى پیشین نیز بوده است؟
می توان اینگونه پاسخ داد که: ظاهر آیات سوره «قدر»، نشان مى دهد: شب قدر مخصوص زمان نزول قرآن و عصر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)نیست، بلکه، همه سال تا پایان جهان تکرار مى شود.
تعبیر به فعل مضارع (تَنَزَّلُ) که دلالت بر استمرار دارد، و همچنین تعبیر به جمله اسمیه «سَلامٌ هِیَ حَتّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» که نشانه دوام است نیز، گواه بر این معنى است.به علاوه، روایات بسیارى که شاید در حدّ تواتر باشد نیز، این معنى را تأیید مى کند (این نسبت به آینده).
ولى، آیا در امتهاى پیشین نیز بوده است، یا نه؟.
صریح روایات متعدد این است: این از مواهب الهى بر این امت مى باشد، چنان که در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)آمده است:
«خداوند شب قدر را به امت من بخشیده، و احدى از امت هاى پیشین از این موهبت برخوردار نبودند».[۷] [۸]
دیدگاه اهل سنت
اهل سنت اعتقاد دارند که طبق حدیث نبوی شب قدر در یکی از ده شب آخر ماه رمضان واقع شده است .اغلب شب بیست و هفتم را شب قدر می‌دانند و در آن شب به دعا و شب‌زنده‌داری می‌پردازند.
مسلمانان سلفی اعتقاد دارند که در شب قدر در تمام روزگار همان شبی بود که قرآن در آن نازل گردید و دیگر تکرار نمی‌شود.[۹]
برخی نیز اظهار داشته‌اند که تا زمان زندگی محمد شب قدر در هر سال تکرار می‌شد اما پس از ارتحال محمد، شب قدر از بین رفته‌است.[۱۰]
برخی نیز معتقد بوده‌اند که شب قدر شبی‌است در تمام سال ولی در هر سال شب نامعلومی‌است، در سال بعثت در ماه رمضان بوده اما در سال‌های دیگر ممکن است در دیگر ماه‌ها باشد.
دیدگاه شیعه
بر اساس حدیث شیعه که از حماد بن عثمان که وی از حسان بن علی از امام جعفر صادق (ع) نقل شده‌است؛ شب قدر تا قیامت باقی‌است و در ماه رمضان واقع است.[۱۱]
در روایات شیعه آمده‌است که شب قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ در ماه رمضان است که احتمال شب بیست‌وسوم بیش‌تر است.
در اصول کافی نیز آمده‌است که تقدیر در شب نوزدهم و ابرام در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است.[۱۲]
دیدگاه شخصی :
غروی می گوید :در شب قدر قرآن خوانده می‌شود، شب قدر موقع نزول قرآن و در دسترس قرار دادن لوح محفوظ است. حالا این موقع چه وقت اتفاق می‌افتد؟
یک نفر ممکن است بیست سال، سی سال زحمت بکشد که به متن و به این قرائت دسترسی پیدا کند و به محضی که برای او این قرائت به اتمام برسد، یعنی به صحت این کتاب ایمان آورد، آن موقع شب قدر او است، حالا می‌خواهد سر ظهر باشد، می‌خواهد هر وقتی که می‌خواهد باشد. آن هنگام که این تاریکی شب تمام شد و تاریکی تبدیل به نور شد، ملائکه و روح در آن شب نازل می‌شوند، یعنی آنها هم در اختیار انسانند و هم روح انسان و هم روح عالم و هم نیروهای انسان و هم نیروهای عالم، تماماً در اختیار این انسان قرار می‌گیرند که او را به اینجا برسانند که این قرآن باید بر قلب او نازل بشود، وقتی که قرآن بر قلب انسان نازل شد، آن موقع شب قدر او است.انسان در هر مرحله‌ای از مراحل عمرش که آن خورشید تابان قرآن را در آن مطلع فجر به قلبش بتاباند که این قلب از آن تاریکی لیل بیرون بیاید و به روشنایی مطلع فجر برسد، به طوری که روح و ملائکه در اختیار او باشند، آن موقع شب قدرش است[۱۳]
شب قدر در قرآن
در قرآن درباره شب قدر چنین آمده‌است:
- به راستی که ما آن را (قرآن کریم ) در شب قدر فروفرستادیم. و چه تو را به شب قدر آگاه تواند کرد. شب قدر از هزار ماه برتر است. در این شب فرشتگان و روح به اذن پروردگارشان از هر امر فرود می‌آیند. این شب تا صبحگاه «سلام» است. (سوره قدر آیات ۱ تا ۵)[۱۴]
و نیز در سوره دخان آمده‌است:
- سوگند به کتاب روشنگر. به راستی ما آن را (قرآن کریم ) در شبی مبارک فروفرستادیم زیرا که به حقیقت هشداردهنده بودیم. در آن شبی که هر امری با حکمت معین و ممتاز و جدا می‌گردد. تعیین آن امر البته از سوی ما خواهد بود، که ما رسولان را فرستنده بودیم. و این البته از رحمت و مهربانی پروردگار توست، به راستی او شنونده داناست. (سوره دخان آیات ۱ تا ۶)[۱۵]
شب قدر درابیاتی از ادبیات فارسی
| تو را قدر اگر کس نداند چه غم | شب قدر را می ندانند هم | |
| چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی | آن شب قدر که این تازه براتم دادند[۱۶] | |
| آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است | یا رب این تاثیر دولت در کدامین کوکب است[۱۷] | |
| شب قدری چنین عزیز و شریف | با تو تا روز خفتنم هوس است[۱۸] | |
| در شب قدر ار صبوحی کرده‌ام عیبم مکن | سرخوش آمد یار و جامی بر کنار طاق بود[۱۹] |
پانویس[ویرایش]
- ↑ قرآن ۲:۱۸۵
- ↑ قرآن ۹۷:۱
- ↑ قرآن ۴۴:۴
- ↑ شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان
- ↑ شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان
- ↑ http://makarem.ir/compilation/Reader.aspx?lid=0&mid=28938&pid=61907
- ↑ 1. تفسیر نمونه، جلد 27، صفحه 213.
- ↑ http://makarem.ir/Maaref/?lid=0&mid=244524&TypeInfo=25&CatID=22952
- ↑ حصن‌التوحید ص ۳۸
- ↑ اسرارالصیام ص ۴۴۱
- ↑ مجمع‌البیان ۳۴:۲ ص ۹۵
- ↑ کافی ج ۲ ص ۱۶۹
- ↑ غروی، علی اصغر. «هزار ماه فاصله تا شب قدر». بازبینی‌شده در 6 مرداد 1392.
- ↑ (به عربی: بسم الله الرحمن الرحیم إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ مَا أَدْرَئکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ)
- ↑ (به عربی: حم وَالْکِتَابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ) حم.
- ↑ حافظ
- ↑ حافظ
- ↑ حافظ
- ↑ حافظ
منابع[ویرایش]
- جایگاه متفاوت شب قدر در میان شیعه و سنی (از بازتاب)
- کتاب مفاتیج الجنان نوشته شیخ عباس قمی
- عبدالرحمن بن ناصر السعدی. حصن‌التوحید. ترجمهٔ اسحاق بن عبدالله دبیری عوضی. ویرایش عبدالله حکمی. چاپ هشتم. مکه: دارالقاسم.
- ابوحامد محمد غزالی. اسرارالصیام. چاپ اول. بیروت: مشکوة.
- حسن‌بن فضل طبرسی. مجمع‌البیان. ترجمهٔ احمد بهشتی. چاپ اول. تهران: فراهانی، ۱۳۴۸.
- محمد بن یعقوب کلینی. اصول الکافی. چاپ اول. دارالأضواء، ۱۴۱۳ق.
