فضلیت علم  و تعلّم  در آیات و روایات 

رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرموده اند:

 العلماء ورثة الأنبیاء یعنی علمای راستین وارثان پیامبرانند. روایت از ابو داود و ترمذی و ابن ماجه. 

علم و تعلم  از منظر قرآن کریم 


در قرآن کریم شواهد و نمونه های زیادی دالّ بر فضیلت علم و علم آموزی وجود دارد از آن جمله:

 یَرْفَعِ اللهُ الَّذِیْنَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِیْنَ أُوتُوا العِلْمَ دَرَجاتٍ. یعنی خداوند کسانی از شما را که ایمان آورده اند بالا میبرد و بر کسانیکه بهره ای از علم دارند درجات بزرگی میبخشد. سوره مجادله آیه ی 11.

ابن عباس در تفسیر این آیه فرموده است: علمای عاملین نسبت به سایر مؤمنان عامی هفتصد درجه برتری دارند، که فاصله هر درجه نسبت به درجه دیگر، پانصد قدم راه است.

و باز خداوند متعال در سوره زمر آیه 9 میفرماید: قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِیْنَ یَعْلَمُوْنَ وَ الَّذِیَن لایَعْلَمُوْنَ یعنی بگو آیا کسانیکه میدانند و کسانیکه نمیدانند مساوی هستند؟ هرگز.

باز میفرماید: اِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ العُلَماءُ. یعنی و تنها بندگان دانا و دانشمند از خدا، ترس آمیخته با تعظیم دارند. سوره فاطر آیه 28.

باز میفرماید: وَ تِلْکَ الأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها اِلا العالِمُوْنَ. یعنی اینها مثالهایی هستند که ما برای مردم میزنیم و جز فرزانگان، آنها را فهم نمیکنند و سِوای خردمندان از آنها عبرت نمیگیرند و درس زندگی نمیآموزند. سوره عنکبوت آیه 43.



علم و تعلم در آیینه احادیث و روایات 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم نیز در حدیثی فرموده اند:

اَفْضَلُ النَّاسِ المُؤْمِنُ العالِمُ الَّذِی اِنْ احتِیْجَ الیه نَفَعَ و اِن استُغْنِیَ عَنْهُ اَغْنی نَفْسَه. یعنی بهترین مردم، مؤمن عالمی است که اگر به او نیازی شد آن را بر طرف کند و به فرد نیازمند سود علمی برساند و اگر از او بی نیازی حاصل شد، او نیز خود را بی نیاز سازد.

باز فرموده اند: اَلْإِیْمانُ عُرْیانٌ وَ لِباسُهُ التَّقْوَی وَ زِیْنَتُهُ الحَیَاءُ و ثَمَرَتُهُ العِلْمُ. یعنی ایمان برهنه است و لباس او پرهیزگاری است و زینت و آرایش او حیاء و شرم است و ثمره و بهره او علم و آگاهی است.

باز در حدیثی فرموده اند: نزدیکترین مردم به درجه نبوت اهل علم و جهادند، اما اهل علم به این خاطر است که مردم را بر آنچه پیامبران آورده اند، ارشاد و راهنمایی میکنند و اهل جهاد نیز با شمشیر (اسلحه زمان خود به خاطر استقرار و توسعه) آنچه پیامبران آورده اند، جهاد میکنند.


باز فرموده است: اَلْعِلْمُ امَیِنْ ُاللهِ سُبْحانَه فِی الأَرْضِ. یعنی عالم واقعی، امین خداوند است در روی زمین در تعلیم و توسعه دین.

نقل است که رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرموده است: یَشْفَعُ یَوْمَ القِیْامَةِ ثَلاثَةٌ: اَلأَنْبِیْاءُ ثُمَّ العُلَماءُ ثُمَّ الشُّهَداءُ یعنی در روز قیامت سه گروه طلب عفو و بخشش میکنند، اول پیامبران بعد علمای عاملین سپس شهدایِ راه دین.

فتح موصلی فرموده است: آیا مگر چنین نیست که اگر به بیمار، غذا و نوشیدنی و دارو داده نشود میمیرد؟ مردم گفتند: چرا.

موصلی فرمود: دل آدمی نیز چنین است اگر سه روز متوالی حکمت و علم از او منع شود، میمیرد. به حقیقت راست گفته است، زیرا که غذای دل در واقع علم و حکمت است و حیات او نیز بدان بستگی دارد، همچنان که غذای جسم طعام است، هر کس فاقد علم و دانش باشد، قطعاً او بیمار و نابودی اش حتمی است. اما خودش آن را درک نمیکند، زیرا که حب دنیا و علاقه و دلبستگی به امور دنیوی، احساس و درک او را از کار انداخته است و هرگاه مرگ او فرا رسید و این مشغولیتها و دلبستگی های دنیوی، برایش آشکار گردید، آنوقت است که احساس درد و الم سختی میکند و حسرت و افسوس بیحدی میخورد،

 چنانکه آمده است: اَلنَّاسُ نِیامٌ فَإِذا ماتُوا اِنْتَبَهُوا. یعنی مردم در خواب غفلتند، پس هرگاه مردند، بیدار میشوند.




فضیلت محصّل  یا متعلّم 

رسول خدا صلی الله علیه و سلم درباره فضیلت محصل و متعلم میفرماید:

 اِنَّ المَلائِکَةَ لَتَضَعُ اَجْنَحَتَها لِطالِبِ العِلْمِ رِضاءً بِما یَصْنَعُ. یعنی بیگمان فرشتگان بال خویش را برای طالب علم میگذارند، به عنوان رضایت از کار ایشان.

باز میفرماید: لأَنْ تَغْدُوَ فَتَتَعَلَّمَ باباً مِنَ العِلْمِ خَیْرٌ مِنْ اَنْ اُصَلِّیَ مِأَئَةَ رَکْعَةٍ. یعنی بامداد یک روز به دنبال آموختن بابی از علم بروی بهتر از آن است که صد رکعت نماز مستحب بگذاری.

ابو درداء گفته است: کسی که نظرش بر این است که حرکت به سوی آموختن علم و دانش، جهاد محسوب نمیگردد، به طور حتم نظریه او ناقص و نا آگاهانه است، چون خداوند درباره فضیلت علم آموزی میفرماید:


 وَ اِذْ اَخَذَ اللهُ مِیْثاقَ الَّذِیْنَ اُوْتُوا الکِتابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَ لاتَکْتُمُوْنَه. یعنی ای پیامبر به یاد بیاور آنگاه را که خداوند پیمان مؤکد، از اهل کتاب گرفت که باید آن را برای مردم آشکار سازید و توضیح دهید و آن را کتمان و پنهان نسازید. سوره آل عمران آیه 187.

 پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم هنگام قرائت آیه فوق، فرمود: ما اَتَی الله عالِماً عِلْمَاً الا اَخَذَ علیه مِنْ المِیْثاقِ ما اَخَذَ من النبیین، ان یبینه و لایکتمه. یعنی خداوند به هیچ عالمی علم نداده است، مگر اینکه همان عهد و پیمانی را که بر پیامبران بسته است، از او نیز گرفته است، که آن را برای مردم بیان کند و پنهان نسازد.

وقتی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم سعد بن  معاذ را به یمن فرستاد به او فرمودند:

لأن یَهْدِیَ الله بِکَ رَجُلا واحدا خَیْرٌ لک مِنَ الدُّنْیا و ما فیها. یعنی اگر خداوند یک مرد را بواسطه تو هدایت کند، از دنیا و آنچه که در دنیاست، برای تو بهتر میباشد....