ارزش نام نیکو ازمنظراسلام 

مقدمه

یکی از نعمت های خداوند به ما انسان ها قدرت تکلم و بیان است که با این وسیله با همنوعان خود ارتباط برقرار می نماییم و خواسته های خود را به مخاطب منتقل و با او ارتباط بر قرار می نماییم.سرعت انتقال مفاهیم خود مسئله ی مهمی است که کلمات و واژه ها در آن نقش اساسی دارند و در همین راستا نامگذاری برای اشیاء و افراد اختراع شد تا با هر نام، مسمی مشخص، و از تفهیم و تفهم مقصود؛ و اشتباه جلوگیری شود.

نام هر شخص علاوه بر اینکه علامتی برای اوست و باعث تمایز و تشخیص او از دیگران می شود؛انتخاب صحیح آن می تواند تأثیر تربیتی و روانی زیادی بر او داشته باشد هر بار با صدا کردن او به این نام،باعث میشود که خود را با مفهوم و حقیقت آن بیشتر مطابقت داده بلکه خود را مصداق واقعی آن بداند.

اسلام عزیز که برای همه شئون زندگی برنامه و دستورالعمل داشته، ریزترین مسائل زندگی از مبداء تا معاد را با معارف بلند خود پوشش داده و قبل از ولادت انتخاب نام نیکو را سفارش نموده است.

 بنا به اهمیت موضوع ما در ابتدا  به تحلیل و تبیین نظرات اسلام پرداخته و در پایان با جمع بندی و نتیجه گیری این تحقیق را خاتمه میدهیم.

 

الف-معنای لغوی و اصطلاحی اسم(نام)

اسم در لغت به معنای لفظی است که بر حقیقت و مسمائی دلالت کند،این کلمه از ماده (سمه)اشتقاق شده و«سمه»به معنای داغ و علامتی است که بر گوسفندان می زنند،تا مشخص شود صاحب آن کیست و شاید از ریشه و ماده (سمو)گرفته شده باشد که در این صورت به معنای رفغت وبلندی است.

همچنانکه قلٌه از دامنه بخاطر رفعت و بلندیش ممتاز شده ؛ نام نیز باعث تشخیص افراد و تمایز آنان از دیگران می گردد. اسم در اصطلاح و عرف معادل نام و نشان است.

-نکته مهمی که ذکر آن لازم است اختلاف مراتب اسم در عرف ما و فرهنگ قرآنی است زیرا در عرف ما اسم فقط به معنای نام و نشان است ولی در فرهنگ قرآن نام همراه با محتوا است ؛ مثلا وقتی اسم «الله»بر خداوند اطلاق می شود،صرف لفظ آن منظور نمی باشد بلکه آن حقیقتی که جامع تمام کمالات است لحاظ می شود.

ب-انتخاب نام نیکو

قرآن کریم ارتباط با خداوند و خواندن او به نام های نیکویش را امر فرموده و کسانی که احترام خداوند را رعایت نمی نمایند و با خطاب های ناپسند او را صدا می زنند مورد نکوهش قرار داده و دوری از آنان را به مؤمنین سفارش نموده است و می فرماید« و برای خداست نام های شایسته پس با این نام ها خدا را بخوانید و از کسانی که نام های خداوند را تحریف می کنند کناره گیری کنید،آنان بزودی به جزای اعمالی که انجام می دهند میرسند»  (1)

پیامبر رحمت حضرت محمد(ص)مؤمنین را به نامگذاری شایسته فرزندان سفارش نموده و می فرماید«نخستین چیزی که هر یک از شما به فرزندش پیشکش می کند نام نیکواست. بنابراین هر کدام از شما نامی نیکو بر فرزند خویش نهد»(2).

اسلام  برای تشویق مؤمنین و بیان جایگاه نا نیکو این مهم را محدود به دنیا نمی داند و تا قیامت  اتصاف نام به صاحبش را یاد آوری می کند،آنجا که رسول خدا (ص) فرمود« نام نیکو بر خود نهید ، زیرا در قیامت به این نام ها خوانده می شوید فلانی پسر فلانی بر خیز به سوی نور خود برو و فلانی پسر فلانی برخیز که نوری نداری»(3)

 

پ-کدام نام؟

پنجمین ستاره درخشان آسمان ولایت حضرت امام محمدباقر(ع) می فرماید: «راست ترین نام ها،نامی است گویای عبودت و بندگی باشد . بهترین نام ها نام های پیامبران است»(4)

       مصداق این حدیث شریف نامهائی نظیر :عبدالله،عبدالرحمن،عبداللطیف که دلالت بر بندگی خداوند می نمایند می باشد و بعضی از نام های پیامبران مثل محمد، احمد، موسی، عیسی، یعقوب، هارون، یونس، هود ، ابراهیم ، آدم ، لقمان ، خضر ، عمران و از زنان نام هائی همچون:فاطمه، مریم ، آسیه ، خدیجه ، ... . حال به ترجمه بعضی از نام های فوق اساره می کنیم: عبدالله یعنی بنده خدا، محمد یعنی ستوده، عبدالرحمن بنده خداوند رحمان، عبداللطیف بنده خداوند که بسیارظرافت دارد،محمد ستوده، احمد نیکوتر،فاطمه بریده ازشروآتش و...  .

ت-خط قرمز انتخاب نام

بعضی از نام ها ویژه خداوند متعال است و نامگذاری افراد به این نام ها نهی شده است مثلا الله –    الرحمن – اسم خاص خداوند است و در معارف دینی از نامگذاری افراد به این نام ها ممانعت شده است.

ث-اسم های زیبای خداوند

در قرآن کریم نام های خداوند به عدد45 می رسد و در روایات این نام ها به 99 نام ارتقاع می یابد شاید اختلاف عدد به خاطر ادغام بعضی نام ها و یا اشتقاق بعضی نام ها در بعضی دیگر باشد.

نکته ظریفی که در اینجا باید یادآوری شود این است که خداوند خود را به نام های مختلفی به بندگانش معرفی نموده اند که هر نام او ما را به صفتی از صفاتش آشنا و آگاه می سازد و امر فرموده که به آن نام ها خدا را بخوانیم«و برای خداست نام های نیکو،پس با این نام ها او را بخوانید...»(5)

در جائی دیگر از نام خود به این صورت تجلیل نموده که «تبارک اسم ربک ذی الجلال و الاکرام»(6)

و در سوره واقعه امر به قداست و تسبیح نام بزرگش نموده«فسبح باسم رب العظیم»

 

ج-اسم اعظم خدا

گرچه همه اسماء خداوند بزرگ ودارای قداستند لیکن در میان اسماء الهی اسمی است که آن را اسم اعظم می خوانند ، در بعضی روایات نشانی این اسم را چنین توصیف کرده اند: « اسم اعظم در ام الکتاب(سوره حمد) مندرج است».

چ-حساسیت پیامبر اسلام در مقابل نام های نا مناسب افراد

سنت حضرت رسول اکرم(ص)در مقابله با اسم های نا مناسب این بود که آن ها را تغییر می داد و نام نیک را جایگزین نام های زشت می کرد.

از ابن اثیر نقل شده که شخصی به عنوان نماینده اعزامی خدمت پیامبر اسلام(ص)رسید،حضرت فرمود نامت چیست؟گفت: «بغیض(بسیار خشمگین).»حضرت فرمود: «تو حبیب هستی و نامش را در همان مجلس به حبیب تغییر داد.»

در جائی دیگر ابن عمر نقل نموده: که رسول خدا (ص) نام «عاصیه» را به «جمیله»تغییرداد و فرمود تو جمیله هستی.زیرا عاصیه به معنای خلاف کار و جمیله به معنای زیباست.

ح-فایده نامگذازی افراد به نام ائمه ی معصومین(ع)

شاید خیلی از افراد این سؤال را مطرح کنند که مگر نام برای مشخص کردن افراد نیست؟پس غیر از این علامت گذاری چه نفعی می تواند داشته باشدکه اینقدرحساسیت نشان میدهید؟

در جواب باید گفت فواید بسیاری براین نامگذاری مترتب است که یکی از آن فوائد تشخیص افراد است ما در اینجا به پنج فایده  از فوائد مهم نامگذاری اشاره می کنیم تاحقیقت مطلب بهتر روشن شود.

1-معرفی فرهنگ ملی و ارزشهای آن

انتخاب نام گاهی بیان کننده ارزش های اخلاقی یک جامعه است مثلا نام های «ایمان»،«احسان»،«صادق»و ... بیان کننده مفاهیم ارزشی و ونامهای: رستم ،سهراب مبین شخصیتهای ملی است.

2-معرفی دین و آئین

      انتخاب نام های شخصیت های دینی یا مناسبت های مذهبی بر افراد نشانه علاقه به آن حقایق است مثل نام های ائمه معصومین علیهم السلام یا نام ماههائی چون محرم،صفر،رمضان بر افراد که ارزش حوادث آن مناسبت ها و شخصیت های آن زمان ها را برای شنونده یادآوری میکندومخاطب درمی یابدکه این نام متعلق به یک مسلمان است.

3-اعلام موضع سیاسی و دینی

       در انتخاب نام میزان علاقه مندی به جریان،آئین و یا شخصیت نهفته است، شما می بینید که با پیروزی انقلاب اسلامی ایران ،به علت عشق و علاقه مردم به حضرت امام خمینی(ره) نام «روح الله» برای فرزندان انقلاب انتخاب شد و مردم لبنان نام «نصرالله» که یادآور عظمت«سید حسن نصرالله»است رابرای فرزندان خودانتخاب نمودند و این نام ها رکورددار آن مناطق شدند.

       از امام صادق(ع) سؤال شد: آیا نامگذاری فرزندان به نام های ائمه سودی دارد؟ حضرت فرمود:آری،مگر دین چیزی جز محبت است؟

4-ارتباط عاطفی با صاحب نام

وقتی نامی برای کسی انتخاب می شود نوعی رابطه ی عاطفی بین صاحب نام و شخصیت مورد نظر یا مکان مورد نظر که بدان نام می باشد برقرار میگردد،نام حسین پیوند حماسی با سیدالشهداء برقرار می کند و نام محرم محبت به شخصیت های این ماه و بغض به مفسدان این حادثه را گوشزد می نماید. امام حسین(ع) بخاطر علاقه زیاد به پدرش علی (ع) و مادرش «فاطمه»نام فرزندان خود را فقط "علی "و "فاطمه "می گذاشت و برای جلوگیری از تشابه اسمی پسوند اصغر،صغری، اوسط ووسطی، اکبروکبری را بعد از نام هریک اضافه می نمود  مثل علی اصغر ، علی اوسط ، علی اکبر ، یا فاطمه صغری ، فاطمه وسطی وفاطمه کبری .

5-تأثیر گذاری نام مناسبت بر شخصیت و هویت افراد

        انتخاب نام های بزرگان و شخصیت ها بر افراد، باعث می شود که صاحب نام احساس نوعی بزرگی و وقار در خود نماید و همرنگی خود با شخصیت مورد نظر را مضاعف نماید. این احساس روز به روز بیشتر و باعث اثرگذازی بر رفتار و گفتار او می گردد تا جائی که خود را مسئول حراست از قداست آن نام می شمارد.

خ-تأثیر اعتقادات بر نامگذاری ها

نامگذاری ها غالبا با انگیزه ی عشق و علاقه به شخصیت مورد علاقه صورت می گیرد این علاقه ها غالبا متوجه شخصیت های ملی مذهبی می شوند، در ایران اسلامی با توجه به ریشه داری اعتقادات مذهبی و علاقه مندی به ائمه ی معصومین(ع) بیشتر نام ها برگرفته از نام های این بزرگان می باشد.با برسی فراوانی نام های دختران و پسران در سال 1389 نتیجه می گیریم که نام های ردیف اول تا سوم در دختران مربوط به «فاطمه»،«زهرا»و «ستایش» بوده و در پسران نام های«امیر علی»،«ابوالفضل»و«امیر حسین»  رتبه اول تا سوم را کسب نموده اند (1) و تبلور اعتقاد و علاقه به مذهب در نامگذاری ها بسیار محسوس می باشد.

خلاصه و نتیجه گیری (کلام آخر)

با توجه به مطالب ارائه شده که چکیده ای از معارف دینی است؛میتوان به این نتیجه رسید که دین اسلام به نامگذاری اهتمام ویژه داشته و انتساب نام به افراد را محدود به زمان کوتاه دنیا نمی داند و امتداد آن را تا روز قیامت هم می داند ؛به همین علت یکی از حقوق فرزندان بر والدین را انتخاب نام نیکو دانسته است. تأثیر فراوان نام مناسب بر روان انسان ها و شکل دهی شخصیت آنهاست که باعث شده پیامبراسلام حضرت محمد(ص) نام های نامناسب را به نام های نیکو تغییر دهد و از طرف دیگر چون نامگذاری ها با اعتقادات عجین شده تأثیر اعتقادات را در انتخاب نامها را بسیار ملموس می بینیم و نتیجه میگیریم که رسالت والدین در تربیت صحیح فرزندان به روزی حلال،تعلیم و تربیت و ... خلاصه نمی شود بلکه انتخاب نام مناسب اولین قدم اظهار محبت آنها به فرزندشان تلقی شده که باید محقق شود.

 

1-در سوره مبارکه اعراف آیه 180      

 2-میزان الحکیم  حدیث8908  مؤلف م.ریشهری

3-همان حدیث شماره 2586

4-میزان الحکمه  حدیث 8911     

5-آیه 108 سوره اعراف 

                                                      

6-سوره الرحمن آیه 78

7 – سایت مرکز آمار ایران

 منبع :  معاونت فرهنگی و تبلیغ اداره کل تبلیغات اسلامی بوشهر